U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Fayl tizimining maqsadi va vazifalari 
Fayl - bu tashqi xotiraning nomlangan maydoni bo‘lib, unga 
yozilishi va o‘qilishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar, shuningdek, ushbu 
maydonda saqlangan ma’lumotlar va OTga ushbu ma’lumotlarni 
boshqarishga imkon beradigan atributlar to‘plami kiradi. 
Fayl menejeri (shuningdek, fayllarni boshqarish tizimi deb ham 
ataladi) bu fayllarni yaratish, o‘chirish, o‘zgartirish va fayllarga 
kirishni boshqarish, shuningdek fayllar foydalanadigan resurslarni 
boshqarish uchun javob beradigan dasturiy ta’minotdir. Kompyuter 
tizimida fayl menejeri o‘z fayllarini fayl nomi, uning ikkinchi darajali 

---

176 
saqlash qurilmasida joylashgan joyi va har bir fayl to‘g‘risidagi 
muhim ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan kataloglar yordamida kuzatib 
boradi. Fayl menejeri on-layn foydalanuvchilar uchun, buferlash 
operatsiyalari va interaktiv hisoblash uchun ma’lumotlar va 
ma’lumotlar kutubxonasini qo‘llab-quvvatlaydi. Ushbu funksiyalar 
qurilma menejeri (Device Manager) bilan birgalikda amalga 
oshiriladi. Fayl menejerining vazifasi murakkab. U tizimning fizik 
komponentalari, uning axborot resurslari va siyosati, fayllarni saqlash 
va taqsimlash uchun javobgardir. 
O‘z majburiyatlarini bajarish uchun u quyidagi to‘rtta vazifani 
bajarishi kerak: 
1.
Har bir fayl saqlanadigan joyni kuzatib borish; 
2.
Fayllarning qayerda va qanday saqlanishini aniqlaydi, mavjud 
xotira maydonlaridan samarali foydalanish va fayllarga 
samarali kirishni ta’minlaydigan siyosatdan foydalanish; 
3.
Foydalanuvchidan faylga kirish huquqi olib tashlanigandan 
keyin, har bir faylni belgilash va undan foydalanishni yozib 
olish; 
4.
Faylni saqlash qurilmasiga qaytarish kerak bo‘lsa, belgilangan 
fayllarni 
bekor 
qilish 
va 
uning 
mavjudligini 
uni 
kutayotganlarga yetkazish.
Kompyuter tizimida fayllar menejeri o‘z fayllari nomi, uning 
saqlash qurilmasida joylashgan joyi va har bir fayl to‘g‘risidagi 
muhim ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan kataloglar yordamida kuzatib 
boradi.
Masalan, fayl tizimi kutubxonaga o‘xshaydi, Fayl menejeri 
xuddi shu to‘rtta vazifani bajaradigan kutubxonachining rolini 
o‘ynaydi: 
1.
Kutubxonachi to‘plamdagi har bir buyumni kuzatib borish 
uchun 
katalogdan 
foydalanadi. 
Har 
bir 
yozuvda 
foydalanuvchiga kerakli kitoblarni topishga yordam beradigan 
telefon raqamlari va ma’lumotlar ko‘rsatilgan.
2.
Kutubxona to‘plamdagi barcha buyumlarni, shu jumladan, 
katta hajmdagi kitoblar, jurnallar, DVD disklar, xaritalar va 
videolarni saqlash siyosatiga amal qiladi. 
3.
Qachonki u so‘ralsa, buyum (kitoblar, jurnallar, disklar, 
videolar va boshqalar) javondan olinadi va ijarachini ismi 
jurnalga qayd etiladi.

---

177 
4.
Buyum qaytarib berilganda, kutubxonachi jurnalga tegishli 
yozuvni kiritadi va uni saqlaydi.
Fayldan foydalanishning asosiy maqsadlari quyida keltirilgan:

Axborotlarni uzoq vaqt va ishonchli himoyalash. Resursga 
bog‘liq bo‘lmagan saqlash qurilmasi hisobiga uzoq vaqt saqlanadi, 
yuqori ishonchlilik esa faylga kirishni himoyalash vositalari va OT 
dasturiy kodining umumiy tashkil etilishi bilan belgilanadi, aksariyat 
hollarda qurilmaning ishdan chiqishi fayllarda saqlanadigan 
ma’lumotni yo‘q qilmaydi. 

Axborotlardan birgalikda foydalanish. Foydalanuvchida 
fayllar bilan ishlashning qulay vositalari, shu jumladan, kataloglar-
ma’lumotnomalari, fayllarni guruhlarga birlashtirish va belgilar 
bo‘yicha fayllarni izlash vositalari, fayllarni yaratish, o‘zgartirish va 
o‘chirish uchun buyruqlar to‘plami bo‘lishi kerak. Fayl biron bir 
foydalanuvchi tomonidan yaratilgan bo‘lishi, boshqa biri undan 
foydalanishi mumkin, shu sababli faylni yaratuvchisi yoki ma’mur 
boshqa foydalanuvchilarni unga kirish huquqini belgilashi mumkin.