U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

 
7.3. Tarmoq kompyuterlarini tashkil etish va boshqarish 
mexanizmlari 
Peer-to-peer arxitekturasi 
Garchi bugungi kunda Internetda mavjud bo‘lgan ko‘pgina 
dasturlar mijoz-server arxitekturasidan foydalanishsada, "peer-to-
peer" (P2P) deb nomlangan arxitekturani ishlatish g‘oyasi e’tiborni 
jalb qildi. Ushbu arxitekturada ikki tengdosh kompyuter (noutbuk, ish 
stoli yoki mainframe) o‘zaro almashish xizmatlari uchun bir-biri bilan 
aloqa o‘rnatishi mumkin. Ushbu arxitektura ba’zi sohalarda, masalan, 
mijoz audio-video fayli kabi katta faylni uzatmoqchi bo‘lsa, mijoz-
server arxitekturasi server mashinasiga juda ko‘p yuklama berilganida. 
Ikkita tengdosh serverga bormasdan bir-birlariga ixtiyoriy fayl yoki 
ma’lumot almashishi kerak bo‘lsa, bu g‘oya qiziq hisoblanadi. Shu 
bilan birga, P2P arxitekturasi mijoz-server arxitekturasini e’tiborsiz 
qoldirmasligini ta’kidlashimiz kerak. 
Aslida, 
bu 
jarayonda 
ishtirok 
etishni 
istagan 
ba’zi 
foydalanuvchilar tomonidan server vazifasini bo‘lishishdir. Masalan, 

---

254 
bir nechta mijozlarga ulanishga ruxsat berishning o‘rniga va har biri 
katta faylni yuklab olishning o‘rniga, server har bir mijozga faylning 
bir qismini yuklab olishga va keyin uni bir-birlari bilan bo‘lishishga 
ruxsat berishi mumkin. Faylning bir qismini yuklab olish yoki yuklab 
olingan faylni almashish jarayonida kompyuter mijoz va boshqa 
serverning rolini o‘ynashi kerak. Boshqacha aytganda, kompyuter bir 
lahzada ma’lum bir dastur uchun mijoz, boshqa vaqtda esa server 
bo‘lishi mumkin. Ushbu dasturlar endi tijorat tomonidan boshqariladi 
va Internetning rasmiy qismi emas. 
DHCP 
TCP/IP protokoli to‘plamidan foydalanadigan har bir kompyuter 
o‘z IP manzilini bilishi kerak. Agar kompyuter sinfsiz manzilni 
ishlatsa yoki tarmoqostining a’zosi bo‘lsa, shuningdek, uning quyi 
tarmoq 
maskasini bilishi kerak. 
Bugungi kunda 
aksariyat 
kompyuterlar ikkita ma’lumotga muhtoj: boshqa tarmoqlar bilan 
bog‘lanish uchun standart protokol manzili va manzillar o‘rniga 
nomlardan foydalanish uchun serverining manzili. Boshqacha qilib 
aytganda, odatda to‘rtta ma’lumot kerak: 

Kompyuterning IP manzili; 

Kompyuterning tarmoqosti maskasi; 

Marshrutizatorning IP manzili; 

Nomlar serverining IP manzili. 
Ushbu to‘rtta ma’lumot konfiguratsiya faylida saqlanishi 
mumkin va yuklash jarayonida kompyuter tomonidan unga kirish 
mumkin. Ammo disksiz ish stansiyasi yoki birinchi marta ishga 
tushirilgan diskka ega kompyuter haqida nima deyish mumkin? 
Disksiz kompyuter bo‘lsa, operatsion tizim va tarmoq dasturlari 
faqat o‘qish uchun xotirada saqlanishi mumkin (ROM). Biroq, 
yuqoridagi ma’lumotlar ishlab chiqaruvchiga ma’lum emas va 
shuning uchun uni ROM-da saqlash mumkin emas. Ma’lumotlar 
mashinaning shaxsiy konfiguratsiyasiga bog‘liq va mashina ulangan 
tarmoqni belgilaydi. DHCP xost konfiguratsiyasining rasmiy protokoli 
bo‘lishidan oldin, ushbu taklif uchun ba’zi boshqa protokollar 
ishlatilgan. Biz ularni bu yerda qisqacha tasvirlaymiz. 
RARP 

---

255 
Internet davrining boshida, yuklangan kompyuter uchun IP 
manzilini ta’minlash uchun Reverse Address Resolution Protocol 
(RARP) protokoli ishlab chiqilgan. RARP aslida ARP ning versiyasi 
bo‘lib, ARP IP manzilni fizik manzilga xaritada joylashtiradi: RARP 
fizik manzilni IP manzilga xaritada joylashtiradi. Biroq, bugungi 
kunda RARP ikkita sababga ko‘ra eskirgan. Birinchidan, RARP 
ma’lumotlar bog‘lanish sathining uzatish xizmatidan foydalangan, 
ya’ni RARP serveri har bir tarmoqda bo‘lishi kerak. Ikkinchidan, 
RARP faqat kompyuterning IP manzilini taqdim qilishi mumkin, 
ammo bugungi kunda kompyuter yuqorida aytib o‘tilgan barcha to‘rtta 
ma’lumotga muhtoj. 
BOOTP 
Bootstrap Protocol (BOOTP) - bu DHCP ning dastlabki 
avlodidir. Bu RARP protokolining ikkita kamchiliklarini bartaraf etish 
uchun mo‘ljallangan mijoz-server protokoli. Birinchidan, u mijoz-
server dasturi bo‘lganligi sababli BOOTP serveri Internetning istalgan 
joyida bo‘lishi mumkin. Ikkinchidan, yuqorida biz aytib o‘tgan barcha 
ma’lumotlarni, shu jumladan IP manzilni ham berishi mumkin. 
Yuqorida tavsiflangan to‘rtta ma’lumotni berish uchun, u RARP 
protokoli bo‘yicha barcha cheklovlarni olib tashlaydi. BOOTP - bu 
statik konfiguratsiya protokoli. Mijoz o‘z IP manzilini so‘raganda, 
BOOTP serveri mijozning fizik manzili va uning IP manzili bilan mos 
keladigan jadvalga murojaat qiladi. Bu fizik manzil va mijozning IP 
manzili o‘rtasidagi bog‘lanish allaqachon mavjudligini anglatadi. 
Ulanish oldindan belgilanadi. 
Dinamik konfiguratsiya protokoli kerak bo‘lgan ba’zi holatlar 
mavjud. Masalan, xost bir fizik tarmoqdan boshqasiga o‘tganda, uning 
fizik manzili o‘zgaradi. Boshqa bir misol sifatida, host vaqtincha IP 
manzilidan foydalanilishini xohlaydigan holatlar mavjud. BOOTP bu 
vaziyatlarni bajara olmaydi, chunki fizik va IP manzillar orasidagi 
bog‘lanish statik va ma’mur tomonidan o‘zgartirilmaguncha jadvalda 
o‘rnatiladi. DHCP ushbu kamchiliklarni bartaraf etish uchun ishlab 
chiqilgan. 
DHCP 
Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) - bu disksiz 
kompyuter yoki birinchi marta ishga tushirilgan kompyuter uchun 
to‘rtta ma’lumotni berish uchun yaratilgan mijoz-server protokoli. 

---

256 
DHCP BOOTP ning vorisi hisoblanadi. BOOTP eskirgan deb 
hisoblansa ham, konfiguratsiya uchun BOOTP dan foydalanadigan 
ba’zi tizimlar mavjud bo‘lishi mumkin. DHCP mijozi va serveri bitta 
tarmoqda yoki turli tarmoqlarda bo‘lishi mumkin. Keling, har bir 
holatni alohida muhokama qilaylik.