Eksport multiplikatori ham investitsiyalar multiplikatori singari iste’mol
sohasidagi ichki jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib, iste’mol yoki jamg‘armaga so‘nggi
qo‘shilgan moyillik ko‘rsatkichlari orqali aniqlanadi:
MPC MPS M x
1
1
1
, bu yerda:
M
x
– eksport multiplikatori koeffitsienti;
MPS – jamg‘armaga so‘nggi qo‘shilgan moyillik;
MPC – iste’molga so‘nggi qo‘shilgan moyillik.
Eksport hajmining oshishini yalpi milliy ishlab chiqarish hajmiga ta’sirini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
Х М YaIM r
, bu yerda:
M
r
– multiplikator;
∆X
– eksport hajmining o‘sishi.
Biroq, xalqaro savdo faqat eksportdan iborat bo‘lmay, balki o‘z ichiga
importni ham oladi. Agar eksportdan olingan daromadning bir qismi importga
sarflansa, u holda mamlakatning ichki xarid qobiliyati pasayadi. Import jamg‘arma
singari boy berilgan imkoniyat sifatida amal qiladi, shuning uchun u matematik
ifodalarda manfiy ishora bilan qo‘llaniladi. Importni jamg‘arish funksiyasiga
o‘xshagan holda tahlil qilish mumkin. Buning uchun importga so‘nggi qo‘shilgan
25
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so‘zi
gazetasi, 2018 yil 23 dekabr
292
moyillik tushunchasini kiritib olamiz. Bu moyillik import hajmi o‘zgarishining
daromad o‘zgarishiga nisbati orqali ifodalanishi mumkin. Natijada
import multiplikatori formulasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
X MPM MPS M p
)
(
1
, bu yerda:
MPM
– importga so‘nggi qo‘shilgan moyillik.
