Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum Kitab, dünyasını dəyişmiş tarovluların
Yüklə 7,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sultanovların dövründə onların v ə ziyy ə ti daha yaxşı idi.
|
75 qın da m ə lumat yayıldı. Bununla Z ə ng ə zurun q ə rb hiss ə si- nin Erm ə nistana birl əşdirilmə si d ə ,dem ə k olar ki, başa çatdı. « 1921-ci ild ə Az ərbaycanın ə halisi 1758000 n ə f ə r olub. Naxçıvanın ə halisi bura daxil edilm ə yib. O vaxt Nax çıvan - da 212000 ə hali yaşayıb. Az ərbaycanlılar 1013000 n ə f ə r, kürdlə r 31000 n ə f ə r, ruslar 12000 n ə f ə r, köçə ri erm ə nil ə r is ə 237000 n ə f ə r olub. » (R əşir b ə y İsmayı lov, Az ə rbaycan tarixi, 1923.) Rusiya im periyasının istilası zamanı Az ə rbaycanda 551000 n ə f ə r, Bakıda is ə 76000 n ə f ə r ə hali yaşayıb. 1917-ci ild ə Az ə rbaycanda 2800000 n ə f ə r ə hali yaşayıb. O vaxtlar Şimali Az ərbaycanın ə razisi mübahisə li 114000, mübahisə siz is ə 96000 kvadrat kilometr olub. Sovetl əşə n vaxtlarda Z ə ng ə zurun xeyli hiss ə si v ə bütövlükdə Göyçə ma halı G ə nc ə quberniyasının tabeliyind ə n alınaraq Erm ə - nistana qatılmışdır. Respublika ə halisinin bir milyon n ə f ə - r ə q ə d ə r azalması y ə qin ki, bununla bağlıdır. Qubadlı q əzası 1919-cu ild ə yara dılıb. Bu q əzanın ə ra- zil ə ri Şuşa v ə C əbrayıl q əzaları il ə h ə ms ə rh ə d idi. 10 fev- ral 1921-ci ild ə m ə rk ə zi Gorus olan Z ə ng ə zur q əzası l əğv edildi. Az ə rbaycan MİK 6 avqust 1923-cu il tarixli ə mri il ə Qubadlı v ə Cava nşir q əzalarının torpaqları hesabına K ür - düs tan q əzası yaradıldı. Q əzanın t ə rkibind ə Püsyan, H ə - k ə ri, Hacısamılı v ə Qoturludan ibar ə t dörd sah ə , iyirmi beş k ə nd sovetliyi yarad ıldı. Birinci m ə rk ə z Pirican, sonralar is ə Laçın seçildi. Kürdüstan q əzasının yaradılması D ağlıq Qarabağ - da erm ə ni muxtariyy ə tinin yaradılması üçün bir p ə rd ə rolunu oynadı. Q ə za partiya komit ə sinin Birinci katibi Abbas Sulta- nov, N ə c ə f Heyd ə rov is ə -s ə dri t ə yin edildi. Q ə za daxili iş l ə r r ə isi Ə lyar S ə fiyev, müavini is ə Qara İlyasov t ə yin edildil ə r. Qara İlyasov sonra r ə is keçdi. Kürdüstan q ə za sı - nın t ə rkibind ə 1926- cı ild ə ə lli s ə kkiz k ə nd sovetliyind ə n El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 76 ibar ə t Qaraqışlaq, K ə lb ə c ə r, Qoturlu, Kürdhacılı, Mu- rad xanlı v ə Qubadlı dair ə l ə ri yaradıldı. Qubadlı q əzasının t ə s ərrüfatı qism ə n əkinçilik, bağçı - lıq, bostançılı q, ə sas etibaril ə maldarlıq idi. Rayonun ə sas t ə s ərrüfat sah ə l ə rind ə n biri d ə yüksə k keyfiyy ə tli çə ltiyin bec ə rilm ə si idi. Az ə rbaycan Demokratik Respublikasının devrilm ə sin- d ə n v ə burada sovet hakimiyy ə ti qurulduqdan sonra,1920- ci il mayın 5-d ə Az ə rbaycan İnqilab Komit ə si Torpaq haq- qın da dekret verdi. Dekretd ə göstə rilirdi ki, “xanların, b ə y- l ə rin, mülkədarların bütün torpağı, habel ə bütün monastır, kils ə , v ə qf v ə m ə scid torpaqları, bütün iş heyvanları v ə ava danlığı il ə birlikd ə heç bir ödə nc alınma dan, torpaqdan b ə rab ə r istifad ə prinsipi il ə z ə hm ətkeş xalqa verilir ” . An- caq bu dekretin verilm ə si h ə l ə heç n ə v ə d etmirdi. Bel ə ki, ə vv ə la bu torpaqlar h ə l ə k ə ndlil ə r arasında paylanma mış - dı, o yalnız sözdə k ə ndliy ə verilmişdi. Üstə lik ə yal ə t föv q ə - lad ə komissarları q ə zalarda torpaq m ə s ə l ə sin ə qanunsuz olaraq müdaxilə edir, Az ə rbaycan İnqilab Komit ə sinin tor- paq haqqında dekretin ə ə sas ə n h ə yata keçirilə n siyas ə ti pozurdular. Az ə rbaycan İnqilab Komit ə si 1920-ci il iyulun 28-d ə xüsusi ə mrl ə bu cür h ə r ə k ə tl ə ri pisl əmişdi. Ə slind ə , respublikada hakimiyy ə t ə g əlmiş qüvvə l ə rin t ə s ə r rüfatçı - lıq dan başları cıxmır, bütün mühüm m ə s ə l ə l ə ri şüarlar verm ə kl ə h ə ll edirdil ə r. Onlar Rusiyada mövcud olan « h ə r- bi kommunizm » in ə rzaq sapalağı kimi Az ə rbaycan ger çə - kliyin ə yad olan soyğunçu vergil ə rd ə n istifad ə etm ə kl ə k ə ndlil ə ri t ə s ərrüfatçılıqdan uzaqlaşdırırdılar. Ə kin sah ə l ə i, bağlar, bostanlar, üzümlüklə r m ə hv edilirdi. Erm ə ni qul- dur larının vaxtaşırı apardıqları ilhaqçı müharibə l ə r d ə bü - tövlükdə bölgə nin iqtisadiyyatına ciddi z ə rb ə vurmuşdu. Sovet hakimiyy ə tinin ilk ill ə rind ə İranla h ə ms ə rh ə d olan rayonlarda quldur d ə st ə l ə ri, el ə c ə d ə « rekvizasiya » il ə m əşğul olan XI Q ırmızı Ordu bandaları t ə r ə find ə n hey- van darlığa xeyli ziyan d əymişdi. M ə s ə l ə n, Qubadl ı q ə za- ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 77 sında bu d ə st ə l ə rd ə n biri t ə xmin ə n altı min baş sürünü k ə ndlil ə rin ə lind ə n al mışdı. Onlar iyirmi beş min puddan ar tıq taxılı yerli ə halid ə n zorla almışdılar. Bu bar ə d ə ordu r ə hb ə rliyin ə şikayə t edils ə d ə cavab ondan da pis ol muş - du: «Hansı qoşun hiss ə l ə ri t ə r ə find ə n qeyri-qanuni ə m ə liy- yat ların aparılması , ekvizisi yaların h ə yata keçirilmə sinin müə yy ə nl əşdirilmə si XІ Q ırmızı Ordunun h ə rbi-inqilab şu ra- sının imkanları xaricind ə dir » . N ə tic ə d ə ə halinin iqtisadi v ə - ziyy ə ti dözü lm ə z hala düşmüşdü. K ə ndlil ə r bildirirdil ə r ki, Sultanovların dövründə onların v ə ziyy ə ti daha yaxşı idi. 1922-ci ild ə Az ə rbaycan SSR-in müstə qilliyinin üst - üs - t ə iki d ə f ə endirilm ə si, onun ZSFSR v ə ardınca sonuncu- nun vasit ə sil ə SSRİ t ə rkibin ə daxil edilm ə si il ə başa çatdı. 1927-ci ild ə yeni bir ideya – k ə nd t ə s ərrü f atının kollek- tivl əş dirilm ə si m ə s ə l ə si qaldırıldı. Daha sonra is ə Stalin t ə r ə find ə n k ə nd t ə s ərrü f atının ellikl ə kollektivl əşdirilmə si ideya sı ortaya atıldı. K ə ndlil ə r t ə r ə find ə n m ə nfi qarşılanan kollektivl əşdirilmə nin gedişində sovet hakimiyy ə tin ə qarşı bir sıra bölgə l ə rd ə , o cümlə d ə n Kürdüstan q ə zas ı n ı n Qu- bad lı dair ə sind ə antisovet çıxışlar baş verdi. Bu s ə b ə bd ə n d ə sovet hökümə tinin inzibati hakimiyy ə t dair ə l ə ri 1927- 1930-cu ill ə rd ə Kürdüstan q əzasında kollektivl əşmə y ə qar şı çı xan bütün k ə ndlil ə ri qolçomaq adı il ə h ə bs ed ə r ə k on ları bütün hüquqlardan , o cümlə d ə n, s ə sverm ə hüqu - qundan m ə hrum etmiş dil ə r. Siyasi m ə hbus kimi tutulanlar ara sın da Ağaverdi v ə Şahə li Ə bilh ə s ə n oğulları, R əşid, Cümşüd, Ə sg ə r, Heyd ə r oğulları, Muxtar, İbiş, İmran Ə li oğulları v ə bir çox başqaları siyasi m ə hbus kimi tutulmuş v ə t ə qib ə m ə ruz qal mışdılar. 6 aprel,1929-cu ild ə is ə VІ Ümum az ə rbaycan Sovetl ə r Q urultayının q ərarı il ə Kürdüs - tan q əzası l əğv edildi. Onun yerin ə K ə lb ə c ə r, Laçın v ə Qu badlı rayon ları yaradılaraq Qarabağ mahalının t ə rkibi- n ə daxil edildi. 30 avqust 1930-cu il tarixd ə Xalq Komissarları Soveti v ə M ə rk ə zi İcraiyyə Komit ə sinin birg ə q ərarı il ə Az ə rbay- El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 78 canda rayonlaşma aparılıb. N ə tic ə d ə I- ІI - ІII - kateqoriyalı rayonlar yaradılıb. H ə min q ə rara görə birinci kateqoriyalı rayonlar sırasına iyirmi iki rayon daxil edilib. Rayonlar ara- sında sıralanma yerin ə görə Qubadlı on birinci yerd ə olub. Qubadlı k ə ndi 1930-cu ild ə yaradılmış Qubadlı rayonunun m ə rk ə zi hesab olunub. 1930-cu ild ə Qubadlı k ə ndind ə üç yüz qirx altı n ə f ə r ə hali yaşayıb. H ə m ə n ill ə rd ə Qubadlı ra- yonunda yüz on dörd k ə nd olub. 1931-ci il M ə rk ə zi İcraiy - y ə Komit ə sinin 24-noyabr tarixli q ərarı il ə Quba dlı rayonu l əğv edilib. Onun ə razisi Z ə ngilan rayonuna birl əşdirilib. 1933-cu il martın 14-d ə is ə Qubadlı rayonu b ə rpa edilib. H ə min il rayonda on s ə kkiz K ə nd Şurası yaradılıb. 1. Başarat k ə nd şurası. M ə rk ə zi Başarat k ə ndi. (Şu ra nın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Başarat, D əşdahat, Əmidıx, Hat.) 2. Çə r ə li k ə nd şurası. M ə rk ə zi Çə r ə li k ə ndi. (Şuranın ə ha- t ə etdiyi k ə ndl ə r: Çə r ə li, Ağbis, Ballıqaya, Boyn ə k ə r, Mollalı, Xanm ə mm ə dli.) 3. F ə rcan k ə nd şurası. M ə rk ə zi F ə rcan k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: F ə rcan, Göyyal, Mirallı, Saldaş, Zor.) 4. Dondarlı k ə nd şurası. M ə rk ə zi Dondarlı k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Dondarlı, D əmirçilə r, Mazıtlı , Mirl ə r, Poladlı, Qalacıq, Saray.) 5. H ə mz ə li k ə nd şurası. M ə rk ə zi H ə mz ə li k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: H ə mz ə li, Çaytumas, Ə f ə ndil ə r, Yusif- b ə yli.) 6. M ə mm ə dli k ə nd şurası. M ə rk ə zi M ə mm ə dli k ə ndi. (Şu - ran ı n ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: M ə mm ə dli, Aşağı Cibikli, 1-ci Ci- bikli, 2-ci Cibiklı, Cılfır, Göyarabas, Mistan, Qaraqış laq, Sey- tas, Xallava.) 7. Mollabü rhan k ə nd şurası. M ə rk əzı Mollabü rhan k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Mollabü rhan, Sarıyataq.) 8. Muradxanlı k ə nd şurası. M ə rk ə zi Muradxanlı k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Muradxanl ı , H ə k ə ri, Qışlaq, X ə nd ə k.) ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 79 9. Novlu k ə nd şurası. M ə rk ə zi Novlu k ə ndi. (Şuranın ə ha- t ə etdiyi k ə ndl ə r: Novlu, Davudlu, Eyvazlı, Gürcülü , M ə zr ə , Q ə dirli.) 10. Qarağac k ə nd şurası. M ə rk ə zi Qarağac k ə ndi. (Şu ra- nın ə h ə t ə etdiyi k ə ndl ə r: Qarağac,Qaracallı.) 11. Qarakişilə r k ə nd şurası. M ə rk ə zi Qarakişilə r k ə ndi. (Şuranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Qarakişilə r, Korlar, Şıxob a.) 12. Q ə zyan k ə nd şurası. M ə rk ə zi Q ə ziyan k ə ndi. (Şu ra nın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Q ə zyan, Aşağı Mollu, Yuxarı Mollu, Hal, M ə m ə r, Müskanlı, R əşidli.) 13. Qubadlı k ə nd şurası. M ə rk ə zi Qubadlı k ə ndi. (Ş u ranın ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: Qubadlı k ə ndi, Gödə kl ə r, Mahmudlu, Qayalı.) 14. Teymur Müskanlı k ə nd şurası. M ə rk ə zi Teymur Müs - kanlı k ə ndi. Şuranı n ə hat ə etdiyi k ə ndl ə r: (Teymur Müskanlı, Abdalanlı, Balah ə s ə nli, B əxtiyarlı, Əliquluuşağı, L ə p ə heyran- lı, M ə lik ə hm ə dli, Qundanlı.) Yüklə 7,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|