Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum Kitab, dünyasını dəyişmiş tarovluların



Yüklə 7,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/44
tarix31.01.2017
ölçüsü7,55 Mb.
#6983
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   44

52
  
 

___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum 
 
 
53
  
 

El
şad Eyvazov_____________________
______________________ 
 
 
54
  
Əkinçilik
 v
ə
 
maldarlıqla
 m
əşğul
 olan tarovlular q
ə
za
nın
 
x
ə
zin
ə
  k
ə
ndl
ə
rin
ə
  aid  idi. 
XІX
 
ə
srin 
ortalarında
  Tarovlu 
k
ə
ndind
ə
  on  dam  v
ə
  iyirmi  yeddi  t
ə
s
ərrüfat
  var  idi.  Onlar 
damı
 
meşə
d
ə
n  k
ə
silm

 
palıd
  v
ə
  dig
ə

ağaclardan
  tikirdi-
l
ə
r.  Da
mın
 
bacası
  da  olar
dı.
  Maili 
şə
kild
ə
 
damın
 
üstünə
 
qaratikan 
düzülə
r, sonra is
ə
 
üstünə
 torpaq 
tökə
rdil
ə
r. H
ə

dam a
ltında
 da iki-
üç
 ail
ə
 
yaşayardı.
Yay 
mövsümün
d
ə
 Ta-
rovlu 
camaatı
  Z
ə
ng
ə
zur 
dağlarında
  olan  Qanbel  yurdla

-
na 
köçürdülə
r.  Onlar 
yurdlarına
 
öz
  qoyun 
sürülə
rini  d
ə
 
apa
rırdı
lar.  Yaylaqlarda 
qoyunların
 
südündə

ə
ld
ə
  edil
ə

qida  m
ə
hsullar
ı

onların
 
başlıca
 
ə
rzaq  ehtiya

 
sayılırdı.
 
Qış
 
aylarında
 
Şabadin
 
camaatı
 Tarovlu k
ə
ndi ya
xınlığında
 
yerl
əşə

qışlaqlarına
 g
ə
lirdil
ə
r. 
Respublikamızın
 
tanınmış
 
ziyalılarından
 
ə
sl
ə
n  Sisiyan 
rayonundan olan 
Ə
v
ə
z L
ə
l
ədağın
 
mülahizə
l
ə
rind
ə
n: 
«
Ata-
babalarımızın
 dedikl
ə
rin
ə
 
görə
, h
ə
qiq
ə
t
ə
n Qanbel yaylaq-
la
rında
  Tarovlu  camaa

na  m
ə
xsus  yurdlar  ol
muşdur»

1874-

 ilin 
siyahıya
 
alın
ma
sına
 

r
ə
, Z
ə
ng
ə
zur q
ə
za
sın
-
da 
yüz
  alt
mış
  s
ə
kkiz  x
ə
zin
ə
  k
ə
ndi  var  idi.  B
ə
r
güşad
 
çayı
 
ə
tr
afında
 yerl
əşə
n torpaqlar Qubad

 b
ə
yl
ə
rin
ə
 m
ə
xsus idi. 
X
ə
zin
ə
 k
ə
ndl
ə
rind
ə
n toplanan vergil
ə

çar
 
hökümə
tin
ə
 b
ə
-
yl
ə
r
ə
  aid  olan  k
ə
ndl
ə
rd
ə
n  toplanan  vergil
ə
r  is
ə
  b
ə
yl
ə
r
ə
 
qalırdı.
 Bu minvalla Qubad
lıdan
 olan Xanlar b
ə
y Tarovlu-
nu 
ə
l
ə
 
keçirmə
k m
ə
qs
ə
di il
ə
 
Şıxın
 
bulağında
 d
ə
yirman tik-
m
ə
k, zaman k
eçdikcə
, k
ə
ndi v
ə
 onun 
ə
razil
ə
rini 
ə
l
ə
 ke
çir
-
m
ə

planını
  qurur.  O,  Tarovlu  k
ə
ndinin 
ağsaqqalların
dan 
sa
yılan
 K
ə
rb
əlayı
 
Mütə
llim
ə
 bu 
işi
 h
ə
ll etm
ə
yi h
ə
val
ə
 edir. 
K
ə
nd  ca
maatının
 
müxtə
lif  fikirl
ə
rin
ə
  baxmayaraq,  M
əşə
di 
Mir
zalı
 
kişi
 bu 
işin
 
qarşısını
 
alır
 v
ə
 b
ə
y
ə
 r
ə
dd 
cavabı
 verir. 
Tarovlu  v
ə
  ona 
yaxın
  olan  k
ə
ndl
ə
rin  vergi  sistemind
ə
 
XIX 
ə
srin 
yetmişinci
  ill
ə
rind
ə
  qar
ışıqlıq
 
yaradı
l
mışdır.
  Bu 
qa
rışıqlıq
dan  istifad
ə
  ed
ə

çar
  m
əmurları
  k
ə
ndl
ə
ri  soyub 
talayırdılar.
 
Çar
dax
lıdan
  olan  M
əşə
di  Murad 
kişi
  Tarovlu 
k
ə
ndinin 
ağsaq
qala
rının
  m
ə
sl
ə
h
ə
ti  il
ə
  quberniya  m
ə
rk
ə
zi 
Tiflis
ə
  ged
ə
r
ə
k  bu 
işi
  h
ə
ll 
etmiş
  Tarovlu, 
Çardaxlı,
  X
ə
l
ə


___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum 
 
 
55
  
v
ə
 
başqa
  k
ə
ndl
ə
rin  vergil
ə
rinin 
miqdarını
  t
ə
yin  etdir
miş

on
ları
  bir-birind
ə

ayırmışdır.
  Vergil
ə
rin 
artırılması
  yerli 
ə
halini  var-yoxdan 
çıxardaraq
 
onların
  q
ə
z
ə
bin
ə
  s
ə
b
ə

olurdu. 
Ə
hali 
ağır
  vergil
ə
ri  verm
ə
kd
ə
n  boyun  qa
çırır

çar
 
m
əmurlarına
 qar
şı
 
üsyan
 
qaldırırdılar.
 
Qonşu
 
Çardaxlı
 ca-
maa

 
ağır
 vergil
ə
r
ə
 
qarşı
 etiraz 
etmiş
, bu zaman 
çar
 m
ə
-
mur
ları
 il
ə
 onlar 
arasında
 
anlaşıl
maz
lıq
 
yaranmışdır.
 N
ə
ti-
c
ə
d
ə
  iki  n
ə
f
ə

çar
  m
ə
muru 
öldürülmüşdü
.  Bu  x
ə
b
ə
r  Z
ə
n-
g
ə
zur q
əzasının
 
komendantına
 
çatdıqdan
 sonra, 
Çardaxlı
 
k
ə
ndin
ə
 
silahlı
 
qüvvə
 
göndə
ril
ə
r
ə
k  k
ə
ndi 
dağıtmaq
 
ə
mri 
vermişdir.
  Rus  dilini  m
ükə
mm
ə
l  bil
ə
n  M
əşə
di 
Mirzalı
  qar-
da
şı
  Eyvazla  birlikd
ə
  k
ə
nd
ə
 
gön
d
ə
ril
ə
n  c
ə
za  d
ə
st
ə
sinin 
komandirl
ə
ri  il
ə
 
danışığa
  gir
ə
r
ə
k  bu 
çə
tin  v
ə
  m
ə
suliyy
ə
tli 
işi
 yoluna 
qoymuşdur.
 
Tarovlu 
ə
halisi 
ə
sas
ə

buğda,
  arpa, 
darı,
  v
ə
l
ə
mir 
ə
kir-
di. Mal
darlıq
 da k
ə
nd 
ə
halisinin 
ə
sas m
əşğuliy
y
ə
tl
ə
rind
ə

biri  idi.  S
ə
rt  olmayan 
qış,
  habel
ə
  yaylaq
ların
  bol
luğu
  bu 
sah
ə
nin 
geniş
  inki
şafı
 
üçün
 
əlverişli
 
şə
rait  yara
dırdı.
  Ta-
rovluda  tut 
bağları
n
ı

çoxluğu
  da 
baramaçılığın
 
inkişafı
 
üçün
 
geniş
 
şə
rait 
yaradırdı.
 
Bağçılıq
  v
ə
  bostan
çılıq
 
geniş
 
in
kişaf
 
etmişdir.
 
Yaşlı
 n
ə
slin verdiyi m
ə
lumatlara 
görə

ə
v-
v
ə
ll
ə

Şuşa
  q
əzasında
,  sonralar  is
ə
  Gorus  qa
zamatında
 
m
ə
mur 
işlə
y
ə
n  m
əşə
di 
Mirzalı
 
kişi
 
Qaçaq
  N
ə
binin  Gorus 
qa
zamatından
 
qaçırılmasının
 
ə
sas  t
əşkilatçılarından
  biri 
ol
muş
dur. M
əşə
di 
Mirzalı
 biliyini v
ə
 
gücünü
 
öz
 
xalqı
 
üçün
 
ə
sirg
ə
m
əmişdir.
 
Az
ə
rbaycan Respublikas
ı
 
Dövlə
t Tarix Arxivinin direkto-
ru A.M
ə
mm
ə
dov 
«Gülüstan
 v
ə
 
Türkmənçay
 
müqa
vil
ə
sinin 
Az
ə
rbaycan 
üçün
 
acı
  n
ə
tic
ə
l
ə
ri
»
 
başlığı
 
altınd

işıq
 
üzü
 
görə
n  elmi  m
ə
qal
ə
sind
ə
 
yazır:
 
«
Rus-
İ
ran 
mühari
b
ə
sinin 
gedişində
 erm
ə
ni mill
ə
tind
ə
n olan 
heç
 bir 
şə
xs 
işğalçı
 
çar
 
qoşunlarına
 
qarşı
 

qavim
ə

göstə
rm
əmişdir»

  

El
şad Eyvazov_____________________
______________________ 
 
 
56
  
Tarovlu k
ə
ndi 1905-1906-

 ill
ə
rd
ə
 
 
1905-1906-

  ill
ə
rd
ə
  Z
ə
ng
ə
zur  q
əzası
nda 
baş
  ver
ə

qırğınlar
 
Mirmöhsün
  N
əvvabın
 
«
1905-1906-

  ill
ə
rd
ə
  er-
m
ə
ni-
müsə
lman 
davası»
,  M
ə
mm
ə
d  S
ə
id  Ordubadinin  is
ə
 
«Qanlı
 ill
ə
r
»
 
adlı
 
ə
s
ə
rl
ə
rind
ə
 
öz
 
ə
ksini 
tapmışdır.
 1897-ci il 
siyahıyaalmanın
  n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
görə
,  Z
ə
ng
ə
zur  q
əzasının
 
dörd
 
yüz
 
altı
  k
ə
ndinin 
üç
 
yüz
  on 
dördün
d
ə
 
müsə
lman, 
doxsan  ikisind
ə
  is
ə
  erm
ə
nil
ə

yaşayırdılar.
  Q
ə
zanin 
yüz
 
otuz  s
ə
kkiz  min  n
ə
f
ə

ə
halisind
ə

yetmiş
  bir  min  n
ə
f
ə
ri 
türk
l
ə
r,  min  s
ə
kkiz 
yüz
  yeddi  n
ə
f
ə
rini 
kürdlə
r, 
altı
  min  iki 
y
üz
 
ə
lli 
dörd
 n
ə
f
ə
rini erm
ə
nil
ə
r, min n
ə
f
ə
rini is
ə
  qeyri mil-
l
ə
tl
ə
rin 
nümayə
nd
ə
l
ə
ri t
əşkil
 edirdi. Q
ə
za o 
dövrün
 inzibati 
bölgüsünə
 
görə
 
beş
 polis sah
ə
sin
ə
 
bölünmüşdü.
 
Erm
ə
ni  siyasi 
partiyalarının
  v
ə
 
onların
 
silahlı
  d
ə
st
ə
l
ə
ri-
nin  Z
ə
ng
ə
zur  q
əzasında
 
törə
tdikl
ə
ri 
kütlə
vi 
qırğınlar

çox
-
saylı
 terror akt
ları
 bar
ə
d
ə
 o 
dövrün
 arxiv s
ə
n
ə
dl
ə
ri v
ə
 
döv
-
ri  m
ə
tbuat 
materialları
 
arasında
  kifay
ə
t  q
ə
d
ə
r  materiallar 
öz
 
ə
ksini 
tapmışdır.
  Az
ə
rbaycan 
Respublikası
  Tarix  Arxi-
vind
ə
 
saxlanılan
 46, 62, 183, 484 
saylı
 
fondların
 s
ə
n
ə
dl
ə
ri 
içə
risind
ə
 h
ə
m erm
ə
ni siyasi pa
rtiyalarının
 
ə
sl mahiyy
ə
tini 
açan,
 h
ə
m d
ə
 erm
ə
nil
ə
rin 
törə
tdikl
ə
ri q
ırğınların
 
miqyasını
 
göstə
r
ə
n  v
ə
  h
ə
l
ə
  d
ə
  elmi 
araşdırmalar
 
dövriy
y
ə
sin
ə
  c
ə
lb 
edilm
ə
y
ə
n  xeyli  miqdarda  s
ə
n
ə
dl
ə

mövcuddur.
  H
ə
min 
dövr
d
ə
 n
əşr
 edil
ə
n q
ə
zetl
ə
rd
ə

xüsusə
n d
ə
 
Bakıda
 rus di-
lind
ə
  n
əşr
  edil
ə

«
Kaspi
»
  q
ə
zetind
ə
  hadis
ə
l
ə
ri  xronoloji 
ar
dıcıllıqla
 
ə
ks etdir
ə
n m
ə
qal
ə
l
ə
r d
ə
rc 
edilmişdir.
  
1895-1906-ci ill
ə
rd
ə
 
şə
rqi Anadolu 
çar
 
Rusiyası
 v
ə
 Av-
ropa 
dövlə
tl
ə
rinin t
ə
hriki il
ə
 
baş
 
qaldıran
 erm
ə
ni 
üsyanları
 
yatırıldıqdan
  sonra  onun  t
əşkilatçılarının
  v
ə
 
icraçılarının
 
ə
ks
ə
riyy
ə
ti C
ə
nubi Qafqazda, 
ə
sas
ə
n d
ə
 
İrə
van v
ə
 Yeliza-
vetpol 
quberniyalarında
  yerl
əşdirildilə
r.  Rus 
müə
llifi 
N.Şav
rovun  yazir


«
1896-

  ild
ə
  C
ə
nubi  Qafqazda  doq-
quz 
yüz
 min erm
ə
ni 
yaşamışdırsa
, 1908-ci ild
ə
 burada 1,3 
milyon  erm
ə
ninin 
yaşadığı
  qeyd
ə
 
alınmışdır.
  Dem
ə
li,  t
ə
k-

___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum 
 
 
57
  
c
ə
  bu 
dövrdə
  k
ə
nardan  C
ə
nubi  Qafqaza  400  min  erm
ə
ni 
köçüb
 yerl
əşmişdir»
. 1905-1906-

 ill
ə
rd
ə
 
törədilmiş
 erm
ə
-
ni 
qırğınlarının
 
ə
sas  s
ə
b
ə
bl
ə
rind
ə
n  biri  Rusiyada  inqilabi 
h
ə
r
əkatın
 
baş
 verm
ə
si oldu. Bu 
fürsə
td
ə
n istifad
ə
 ed
ə
n er-
m
ə
nil
ə

öz
 
çirkin
 niyy
ə
tl
ə
rini Z
ə
ng
ə
zurda da h
ə
yata ke
çir
-
dil
ə
r. 
Onların
 
ə
sas  m
ə
qs
ə
di  q
ə
zada  etnik  t
ə
mizl
ə
nm
ə
 
aparmaq, yeni-yeni torpaqlar 
ə
l
ə
 
keçirmə
kd
ə
n ibar
ə
t idi. 
Erm
ə
ni  Qiriqoryan  kils
ə
sinin  xeyir-
duası
  il
ə
  f
ə
aliyy
ə

gös
t
ə
r
ə

terrorçu
  t
əşkilatçılardan
  olan 
«Daşnaksutyun»
 
v
ə
 
«Hnçak»
 
partiyaları
  bu 
işin
  h
ə
yata 
keçirilmə
sind
ə
 
öz
 

fuz dair
ə
l
ə
rini 
genişlə
ndirirdil
ə
r. Onlar yerli 
ə
halid
ə
n pul 
yığır,
  silah 
alır,
  gizli 
silahlı
  d
ə
st
ə
l
ə

yaradırdılar.
  Erm
ə
ni 
quldur d
ə
st
ə
l
ə
ri Z
ə
ng
ə
zur q
əzasında
 tez-tez t
ə
xribatlar 

-
r
ə
dir,  az
ə
rbaycan
lıların
 
yaşadığı
  k
ə
ndl
ə
r
ə
 
basqınlar
  edir-
dil
ə
r. 1905-1906-

 ill
ə
rd
ə
 Zeyv
ə
 k
ə
ndi erm
ə
ni terr
orçu
la

-
nın
 
yuvasına
 
çevrilmişdir.
 Zeyv
ə
d
ə
n erm
ə
ni 
terrorçularının
 
hücumu
 n
ə
tic
ə
sind
ə
 X
ə
l
ə
c k
ə
ndi 
yandırılmışdır.
 1906-

 il-
d
ə
 
İldırım
  b
ə
y  Sultanov  erm
ə
ni 
terrorçularını
  susdurmaq 
m
ə
qs
ə
di  il
ə
  Gorusa 
hücum
  etm
ə
k  m
ə
cburiyy
ə
tind
ə
  qal-
mışdı.
 
Az
ərbaycanlıların
  t
əşkilatlanaraq
  erm
ə
ni  terroruna  tu-
tar

  cavab  verm
ə
si  erm
ə
nil
ə
rin 
silahlı
 
qarşı
durmadan 
ə

çə
km
ə
l
ə
rin
ə
  s
ə
b
ə

olmuşdur.
  1905-1906-

  ill
ə
rd
ə
 
İrə
van 
v
ə
 Yelizavetpol 
quberniyalarının
 iki 
yüz
d
ə

artıq
 az
ə
rbay-
canlı
 
yaşayış
  m
ə
nt
ə
q
ə
si  viran 
edilmiş

ə
halisi  soy
qırı
ma 
m
ə
ruz 
qalmışdır.
 1905-1906-

  ill
ə
rd
ə
 erm
ə
ni t
ə
ca
vüzü
n
ə
 
m
ə
ruz  qalan  k
ə
ndl
ə
rind
ə
n  biri  d
ə
  Tarovlu 
olmuş
dur.  Ta-
rovlular  erm
ə
ni 
terrorçularına
 
qarşı
  m
ə
rdlikl
ə
 

bariz
ə
 
apar
mışdılar.
 
«
1905-1906-

 ill
ə
rd
ə
 Az
ə
rbaycan
lılara
 
qarşı
 
silah 
gücünə
 deportasiya v
ə
 etnik t
ə
mizl
ə
nm
ə
 siyas
ə
ti h
ə
-
yata 
keçirilmişdi
r  ki,  bu  da  mahiyy
ə
tc
ə
 
soyqırım
  dem
ə
k-
dir
»

«Qubadlı
 q
ə
dim Az
ə
rbaycan 
torpağı
 Z
ə
ng
ə
zurun qa

-
sı»
  AMEA 
A.A.Bakıxanov
 
adına
  Tarix  institutu-2013 
s
ə
h.155 

El
şad Eyvazov_____________________
______________________ 
 
 
58
  
1905-ci  ild
ə
  erm
ə
ni-
müsə
lman 
münaqişə
si 
başlayanda
 
Sarıyataqda
 Gorusdan olan bir erm
ə
ni 
ustası
 olub. Erm
ə
-
ni ev yiy
ə
sinin 
köhnə
 
tanışlarından
 idi. Bu erm
ə
niy
ə
 arvad 
paltar
ı
  geyindirib, 
yaşmaq
  vuraraq,  insanlardan  gizl
ə
d
ə
-
gizl
ə
d
ə
 
aparıb
  s
ə
rh
ə
dd
ə

keçirirlə
r. Bu hadis
ə
 
xalqımızın
 
f
ə
da
karlığının
 bariz 
nümunə
l
ə
rind
ə
n biridir. 
 
Tarovlu k
ə
ndi 1917-1920-ci ill
ə
rd
ə
 
 
1917-ci ilin 
noyabrında
 Rusiyada 
çar
 
imperiyasının
 

-
qutundan  sonra, 
qonşu
  respublikalar  kimi,  Az
ə
rbaycanda 
da Xalq 
Cümhuriyyə
ti 
yaradıldı.
 O zaman, qeyd edildiyi ki-
mi, Z
ə
ng
ə
zur q
əzası
 
beş
 polis sah
ə
sind
ə
n ibar
ə
t idi ki, in-
diki 
Qubadlı
  rayonuna  aid  k
ə
ndl
ə
rin 
ə
ks
ə
riyy
ə
ti 
üçüncü
 
polis  sah
ə
sin
ə
  bir 
neçə
si  is
ə
  ikinci  v
ə
 
dördüncü
  polis  sa-
h
ə
l
ə
rin
ə
 daxil idil
ə
r. Tarovlu k
ə
ndi ikinci polis sah
ə
sin
ə
 da-
xil  idi.  Erm
ə
nil
ə
r  t
ə
r
ə
find
ə

başlayan
 
kütlə
vi  v
əhşilik
  v
ə
 
terror  ak
tları
,  Z
ə
ng
ə
zurun 
bütün
 
ə
razil
ə
rind
ə
 
olduğu
  kimi, 
indiki 
Qubadlı
 rayonunu 
ə
hat
ə
 ed
ə
n k
ə
ndl
ə
ri, o 
cümlə
d
ə
n, 
Tarovlu  k
ə
ndini  d
ə
 
öz
 
ağuşuna
 
aldı.
 
Yaranmış
 
mürə
kk
ə

h
ə
rbi-siyasi 
şə
raitd
ə
n  istifad
ə
  ed
ə
n erm
ə
nil
ə
r  yerli  xalqla-
rın
 
hesabına
 
öz
 milli 
dövlə
tl
ə
rini yaratmaq 
iddialarını
 ger
ç
-
ə
kl
əşdirmə
y
ə
 
başladılar.
 Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
 terror v
ə
 zorak
ılıq
-
dan  istifad
ə
  ed
ə
n  erm
ə
nil
ə
r,  t
ə
kc
ə
 1917-ci  v
ə
  1918-ci  ilin 
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
 Z
ə
ng
ə
zur q
əzasında
 
yüz
 doqquz k
ə
ndi 
dağıt
-
mışdılar.
 Quldur Andronik t
ə
r
ə
find
ə
n az
ərbaycanlı
 
ə
haliy
ə
 
qarşı
  h
ə
yata 
keçirilə
n  so
yqırım
  1918-ci  ild
ə
  pik 
nöq
t
ə
y
ə
 
çatdı.
  Anadoluda,  C
ə
nubi  Az
ə
rbaycanda, 
Naxçı
vanda 

-
r
ə
tdiyi 
kütlə
vi 
qırğınları
 Andronikin quldur d
ə
st
ə
l
ə
ri bu d
ə
f
ə
 
Z
ə
ng
ə
zurda az
ərbaycanlılara
 
qarşı
 davam etdirdil
ə
r. 
1919-cu ilin 
payızında
 
başlayaraq
 
öz
 v
əhşiliklə
rini II, III, 
IV polis sah
ə
l
ə
rind
ə
 
müsə
lman k
ə
ndl
ə
rin
ə
 
qarşı
 

n
ə
ld
ə

erm
ə
ni  v
əhşilə
rinin 
ə
sas  m
ə
qs
ə
di az
ərbaycanlılar
  ara
sın
-
da  vahim
ə
  yaratmaq, 
öz
  k
ə
ndl
ə
rind
ə

çıxıb
  getm
ə
l
ə
rin
ə
 

___________________
________Üç dağ qoynunda yatan T
arovlum 
 
 
Yüklə 7,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   44




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin