Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
 
 
 

---

146 
9.4. Sathni o‘lchashlarning elektr vositalari 
 
Sezgir elementining turi bo‘yicha sathni o‘lchashlarning elektrli vositalari 
sig‘imli va konduktometrik turlariga bo‘linadi. 
Sig‘imli 
sath 
o‘lchagich.
Ushbu 
rusumli 
sath 
o‘lchagichlarda 
o‘zgartgichning birlamchi o‘lchagich elektr sig‘imli sezgir elementi bilan
suyuqlikning sathi orasidagi bog‘lanishdan foydalaniladi. Konstruktsiya sig‘imning 
sezgir elementi s koaksialli joylashgan elektrodlar aniqlashetsya suyuqlikning 
fizik-kimyoviy xossalari. elektr o‘tkazmaydigan(dielektrik) suyuqliklar uchun 
sezgir elementli sath o‘lchagichlarda tegishli rasmda tasvirlangan sxemalardan 
foydalaniladi. 
9.3-rasm. Sathni o‘lchash elektrli vositalarining sxemalari. 
Sezgir element (9.3-rasm, a) ikkita: 1 koaksial joylashgan va 2 qisman 
suyuqlikka botirilgan(cho‘ktirilgan) elektrodlardan iborat. Elektrodlar silindrli 
kondensatorni hosil qiladi, uning elektrodlararo bo‘shlig‘i h balandlikgacha
suyuqlik bilan, H-h bo‘shliq esa – bug‘gazli qorishma bilan to‘latilgan.
Elektrodlarni fiksatsiyali(aniq belgilangan) holatda joylashtirish uchun 3 izolyator 
ko‘zda tutilgan. 
Elektro‘tkazuvchan suyuqliklar sathni o‘lchash uchun (9.3-rasm, b) rasmda
tasvirlangan sig‘imnli sezgir element bilan jihozlangan sath o‘lchagich qo‘llanadi. 
Sezgir element ftoroplastli izolyatsiya 2 bilan qoplangan 1 metallik elektrod 
ko‘rinishiga ega. Elektrod suyuqlikka qisman tushirilgan(cho‘ktirilgan). Ikkinchi 
elektrod sifatida devor sig‘imi, agarda u metalli, yoki agarda sig‘im 
dielektrikdan bajarilgan bo‘lsa, maxsus metalli elektrod, olinadi. 

---

147 
Sig‘imli sath o‘lchagich o‘lchashlarning 0 - 0,4 dan 0-20 m gacha poyonida 
o‘lchashlarni sathning ishchi muhit harorati -60 dan to +100 
o
C gacha va ishchi 
muhit bosimi 2,5 – 10 MPa gacha, aniqlik sinflari 0,5; 1,0; 2,5 qilib ishlab 
chiqiladi. 
Ko‘rib chiqilgan sezgir elementlar bazasida ishlab chiqilgan portlashga 
xavifsiz “neftmaxsuloti – suv” suyuqliklar va boshqa turli qiymatli nisbiy 
dielektrik singdiruvchanlikka ega suyuqliklar va boshq. bo‘linish sathini 
signalizatorlari(xabar bergichlari). 
To‘kiluvchan(donador) muhitlar sig‘imi, sathini o‘lchagich ishlab chiqilgan. 
Sath o‘lchagichlarning yuqoridagi o‘lchashlar chegarasi 4 – 20 m, aniqlik sinfi 
2,5. 
Sathning konduktometrik signalizatori(xabar bergichi). Ushbu rusumli sath 
o‘lchagich elektro‘tkazuvchan suyuq muhitlar va to‘kiluvchan(donador) 
materiallar 
sathni 
signalizatsiyasi(xabar 
berishi) 
uchun 
mo‘ljallangan. 
Suyuqlikning yuqorigi chegarasidagi sathning signalizatori(xabar bergichi) sxemasi 
(9.3-rasm, c) rasmda keltirilgan. Sxemaga mos ravishda sath h qiymatga 
erishganida 1 elektrod va texnologik asbobning korpusi oralig‘idagi elektrli
zanjir berkiladi(qisqa tutashadi). Mazkur holatda o‘zining kontaktlari bilan 
signal(xabar) 
berish 
sxemasiga 
ulangan 
2 
rele 
ishga 
tushadi. 
To‘kiluvchan(donador) muhitlar sathning konduktometrli signalizatori(xabar 
bergichi) ishlashi qarab chiqilganlarga o‘xshash bo‘ladi. Konduktometrli 
signalizatori(xabar bergichi)da qo‘llanadigan elektrodlar maxsus markali 
po‘latdan yoki ko‘mirdan tayyorlanadi, bunda ko‘mirli elektrodlar faqatgina 
suyuq muhitlar sathnini o‘lchashda qo‘llanadi.