Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

Integralli operatsion kuchaytirgichlar va ularni qo‘llash 

"Operatsion kuchaytirgich" (OK) atamasi analogli operatsiyalarni bajaradigan

qurilmalarda qo‘llanadigan maxsus sinfli kchaytirgichlarni belgilash uchun
avtomatik rostlash nazariyasida birinchi marta ishlatilgan: miqyosi(masshtablash),
integrallash, farqlash, summalash(yig‘ish) va boshqalar. Umuman integrally
bajarilishda, qoida tariqasida(odatda), OK o‘zgarmas tok kuchaytirgichi
ko‘rinishida bo‘ladi.
Teskari orqali bog‘langan integralli OKlar turli funktsional qurilmalarni
qo’llashda foydalaniladi: keng ko‘lamli kuchaytirgichlar, yig'ish va ajratuvchi
qurilmalar, integratorlar, differentsiatorlar, chastota-saralovcvhi (selektiv) asboblar,
logarifmik kuchaytirgich, amplitude rostlagichlari(regulyatorlari), demodulatorlar,
generatorlar va boshqalar.
OKlarning katta qismi sanoat tiplari kuchlanishli nazorat qilingan kuchlanish
manbalari (INUN) kabi tasniflanadi. Kirish qarshiligi(empedansi) katta va chiqish
qarshiligi (empedansi) juda kichik. Bunday OKlar kuchlanish kuchaytiruvchilari
deb ham ataladi.

---

---

65
Integratorlar va differensiatorlar

Kuchlanish integralini hisoblashga to‘g‘ri kelsin. Aynan mana shu maqsad

uchun
integrator 
talab etiladi. Umumiy holda (ideal kuchaytirgich uchun)
quyidagi variant qaraladi:

5.8-rasm. Ideal kuchaytirgich sxemasi.

Kondensator zaryadini aniqlash ifodasini yodga olamiz:

CU
Q

(5.3)
Vaqt bo‘yicha zaryadning o‘zgarishini hisobga olib quyidagi ifodani keltiramiz:

dt
CdU
dt
dQ
I
C


(5.4)

OKning noinvertirlovchi kirish qismasi «zaminlangan»ligini hisobga olib

kondensatordagi
kuchlanishning
qiymatini
aniqlaymiz:

Demak,
R

U
dt
CdU
I
chiq
C
1



So‘ngra tenglamani echib va integrallab yakuniy ifodaga yaqin ifodani olamiz:




dt
U
RC
U
t
cyiq
0
1
(5.5)

---

---

66
Mazkur ifoda umumiy ko‘rinishda yozilgan. Natijada, chiqishdagi

kuchlanishning qiymati har bir t moment vaqtida muxim axavmiyatga ega
ekanligini ko‘ramiz. Va biz uni aynan erkin element sifatida qabul qilamiz:





1
0
0
0
1
t
t
t
chiqt
cyiq
dt
U
RC
U
U
(5.6)

Integrallanish t

0
dan t
1
gacha sodir bo‘layotganligini mantiqan tasavvur etish
qiyin bo‘lmaydi. Kondensator razryadlanadi. Chiqish kuchlanishi nolga teng
bo‘ladi. Sxema ulangan. Kondensator 1mkF sig‘imga ega. Rezistor 30 kOm
qarshilikga ega. Kuchlanish dastlab -2V ga, so‘ngra 2V teng bo‘ladi. Qutblanish
har sekundda o‘zgaradi. Ya’ni, kirishga impulslar generatorini uladik.