Uliwma psixologiya kk

Farobiy - Pu`tkil du`n`yanin` u`lken hu`rmetine iye ulli alimlarinin` biri Abu Nasr Farobiy 873 jili 
Forob awilinda du`n`yag`a kelgen. Aristotelden keyingi ekinshi mug`allim, Shig`is Aristoteli degen at 
penen tanilg`an. Farobiy biliwde eki basqishti sezimlik ha`m aqiliy biliwdi ayiradi, sezimlik biliw 
barliqtin` sirtqi qa`siyetleri haqqinda bilim beriw o`zegin, aqiliy biliw sezimlik biliwsiz payda 

---

4
bolmaydi deydi. Farobiy insan onin` seziwi aqili materialliq du`n`ya rawajlaniwinin` o`nimli dep 
esaplaydi. 
Ibn Sina - Abu Ali Ibn Sina (980-1037) «Shayxur Rais», «Olimlar olimi» pu`tkil du`n`ya pa`ninin` 
ulli arbabi. Ibn Sina seziwdi sirtqi ha`m ishki seziwlerge bo`ledi. Sirtqi seziwler insandi sirtqi du`n`ya 
menen baylanistiradi. Ishki seziwler aqil oylawi eslep qaliwi, u`lken a`hmiyetke iye ekenligin aytip 
o`tedi. 
Ibn Sina miydi barliq seziwlerden bariwshi nervler orayi uliwma insan nerv sistemasinin` orayi 
ekenligi haqqindag`i ta`limattin aldi su`redi. Organizmde ju`z berip atirg`an protsessler menen sonin` 
ishinde nerv sistemasi menen ko`plegen emotsional jag`daylar, stressler baylanisli. Birinshilerden bolip 
buni X a`sirdin` belgili ilimpazi Ibn Sina da`lillegen. Psixiologiyaliq qubilislardin` fiziologiyaliqlardan 
g`a`rezliligin izertley otirip, zamanago`y psixologiyada «assotsiativ eksperiment» dep atalg`an 
metodikani islep shiqti. Bul eksperiment adam ushin emotsional a`hmiyetli bolg`an so`z yamasa oy, 
dem aliw, pul`s, reaktsiya waqti ha`m t. basqani payda etetug`inlig`in aniq ko`rsetti. Bul faktke belgili 
shinliq detoktorlari da qurilg`an, bunda somatikaliq protsesslerdegi buriliw (qiysayiw), o`tirik 
juwaplardi diagnostikalaydi. 
Ibn Sina sonday-aq, «eksperimental nevroz» dep atalg`an qubilisti izertlewdi aldin ala sezgen, 
ta`jiriybeni o`tkergen.
Eki qoyg`a birdey ot-sho`p berildi. Biraq birinshisi normal jag`dayda, al ekinshisi bolsa qasina 
qasqir baylang`an jag`dayda awqatlang`an. Qorqiw bul qoydin` minez-qulqina ha`m as sin`iriwine 
ta`sir etti. Ol birinshi qoy menen ten`dey awqatlansa da, tez arada ju`da` azip, o`lip qaldi. Solay etip, 
teren` somatikaliq qozg`alista qarama-qarsi emotsional ta`shwishlerdin` (awqatqa talap bir ta`repten, 
ekinshi ta`repten-qorqiw) rolin aniq ko`rsetken.