4
bolmaydi deydi. Farobiy insan onin` seziwi aqili materialliq du`n`ya rawajlaniwinin` o`nimli dep
esaplaydi.
Ibn Sina - Abu Ali Ibn Sina (980-1037) «Shayxur Rais», «Olimlar olimi» pu`tkil du`n`ya pa`ninin`
ulli arbabi. Ibn Sina seziwdi sirtqi ha`m ishki seziwlerge bo`ledi. Sirtqi seziwler insandi sirtqi du`n`ya
menen baylanistiradi. Ishki seziwler aqil oylawi eslep qaliwi, u`lken a`hmiyetke
iye ekenligin aytip
o`tedi.
Ibn Sina miydi barliq seziwlerden bariwshi nervler orayi uliwma insan nerv sistemasinin` orayi
ekenligi haqqindag`i ta`limattin aldi su`redi. Organizmde ju`z berip atirg`an protsessler menen sonin`
ishinde nerv sistemasi menen ko`plegen emotsional jag`daylar, stressler baylanisli. Birinshilerden bolip
buni X a`sirdin` belgili ilimpazi Ibn Sina da`lillegen. Psixiologiyaliq qubilislardin` fiziologiyaliqlardan
g`a`rezliligin
izertley otirip, zamanago`y psixologiyada «assotsiativ eksperiment» dep atalg`an
metodikani islep shiqti. Bul eksperiment adam ushin emotsional a`hmiyetli bolg`an so`z yamasa oy,
dem aliw, pul`s, reaktsiya waqti ha`m t. basqani payda etetug`inlig`in aniq ko`rsetti. Bul faktke belgili
shinliq detoktorlari da qurilg`an, bunda somatikaliq protsesslerdegi buriliw (qiysayiw), o`tirik
juwaplardi diagnostikalaydi.
Ibn
Sina sonday-aq, «eksperimental nevroz» dep atalg`an qubilisti izertlewdi aldin ala sezgen,
ta`jiriybeni o`tkergen.
Eki qoyg`a birdey ot-sho`p berildi. Biraq birinshisi normal jag`dayda,
al ekinshisi bolsa qasina
qasqir baylang`an jag`dayda awqatlang`an. Qorqiw bul qoydin` minez-qulqina ha`m as sin`iriwine
ta`sir etti. Ol birinshi qoy menen ten`dey awqatlansa da, tez arada ju`da` azip, o`lip qaldi. Solay etip,
teren` somatikaliq qozg`alista qarama-qarsi emotsional ta`shwishlerdin` (awqatqa talap bir ta`repten,
ekinshi ta`repten-qorqiw) rolin aniq ko`rsetken.
Dostları ilə paylaş: