6
Psixologiyanin` du`zilisi ha`m ilimiy metodlari
Joba:
1. Psixologiyanin` du`zilisi (tarmaqlari).
2. Psixologiyanin` izertlew metodlari ha`m ilimiy printsipleri.
3. Psixologiyanin` ilimiy bag`darlari.
1. Ha`zirgi zaman psixologiyasi usi ilimnin` tariyxiy rawajlaniwi qubilisinda bo`linip shiqqan,
biraq, biri-biri menen tig`iz baylanisqan sol ilimnin` ha`r qiyli tarawlarinin` quramali sistemasinan
ibarat. Usilardin` ishindegi en` a`hmiyetlileri minalar: egerde adamnin` psixikaliq xizmetinin` uliwma
nizamliliqlarin u`yrenetug`in
uliwma psixologiya; Psixologiyanin` arnawli tarawlari bala ta`rbiyalaw
ha`m oqitiwdin` teoriya ha`m praktikasi menen tig`iz baylanisli bolip, ha`r qiyli jas basqishlarinda
psixikanin` rawajlaniwinin` o`zgesheliklerin, ha`r qiyli jastag`i balalardin` ha`m mektep
oqiwshilarinin` psixikaliq o`zgesheliklerin (jas psixolgiyasinin` bul tarawi
balalar psixologiyasi dep
ataladi) izertlewdin` jas psixologiyasi, jas a`wladqa ta`lim (ta`lim psixologiyasi) ha`m ta`rbiya
psixologiyasi, ta`rbiya beriwdin` psixologiyaliq nizamliqlari menen shug`illanatug`in pedagogikaliq
psixologiya, izertlew predmeti toparlardin` ha`m kollektivlerdin` psixologiyasi. Olar arasindag`i o`z-
ara qatnaslar bolg`an sotsialliq psixologiya, miynet xizmetinin` ha`rqiyli tu`rlerinin`
–
injenerlik
psixologiyasi, genetikaliq psixologiya, psixofiziologiya, differentsial psixologiya, jas o`zgesheligi
psixologiyasi,
sotsialliq
psixologiya,
pedagogikaliq
psixologiya,
meditsinaliq
psixologiya,
patopsixologiya, yuridikaliq psixologiya, psixodiagnostika ha`m psixoterapiyani o`z ishine qamtiydi.
2. Psixologiyaliq izertlew usillari.
Ilimiy izertlew metodlari- bul ilimpazlar son` ilimiy teoriyalar du`ziw ha`m praktikaliq usinislar
islep shig`iwda paydalanilatug`in isenimli mag`liwmatlardi jiynawda ja`rdem beretug`in metod ha`m
qurallar. Ilimnin` ku`shi ko`binese izertlew metodlardin` jetiskenligine, olardin` qanshelli da`rejede
isenimliligine, basqa ilimler usillarinda payda bolg`an jan`aliqlardi bilimnin` bul tarawi qanshelli tez
ha`m na`tiyjeli qabillawi ha`m paydalaniwina baylanisli. Usilarg`a erisilgen jerde alg`a ilgerilewshilik
ko`zge taslanadi.
Joqarida aytilg`anlar psixologiyag`a da tiyisli. Onin` qubilislari sonshelli da`rejede quramali ha`m
ha`r qiyli, u`yreniw ushin ju`da` qiyin bolg`anlig`i sebepli bul ilim tariyxi dawaminda onin` tabislari,
jetiskenlikleri tikkeley izertlew usillarin qollaniwdi jetilistiriwge baylanisli edi. Waqittin` o`tiwi menen
onda ha`r qiyli ilimlerdin` usillari integratsiyalandi. Bul filosofiya ha`m sotsiologiya, matematika ha`m
fizika, informatika ha`m kibernetika, fiziologiya ha`m meditsina, biologiya, tariyx ha`m tag`i basqa
bilimler usillari.
Ta`biyiy ha`m aniq ilimler usillarin qollaniw na`tiyjesinde psixologiya o`tken a`sirdin` ekinshi
yariminan baslap o`z aldina ilim sipatinda ajiratilip shig`ip, jedel rawajlana basladi. Sol waqitqa
shekem psixologiyaliq bilimlerdi tiykarinan o`zi baqlaw (introspektsiya) oy juwirtiwg`a tiykarlang`an
talqilaw, basqa adamlardin` ha`reketlerin baqlaw jollari menen alinatug`in edi. Usinday turmisliq
faktlerdi tallaw ha`m duris uliwmalastiriw psixologiya tariyxinda o`zinin` unamli rolin oynadi. Olar
psixologiyaliq fenomen ha`m adamnin` minez-qulqi negizin tu`sindiriwshi da`slepki ilimiy teoriyalardi
du`ziwge tiykar boldi. Biraq bul usillardin` sub`ektivizmi, olardin` jeterli da`rejede isenimli bolmawi
ha`m quramalilig`i aqibetinde psixologiya psixikaliq ha`m basqa qubilislar arasindag`i sebep-aqibet
baylanislarin da`lillewshi emes, al shamalawshi, eksperimental emes, filosofiyaliq ilim bolip qaldi.
Sonin` menen birge og`iri teoretizatsiyalang`anlig`i sebepli praktikadan u`zilip qaldi.
Dostları ilə paylaş: