Uliwma psixologiya kk

Temperament tipleri ha`m olardin` psixologiyaliq sipatlamasi. Temperament tiplerinin` konkret 
ko`rinisleri ha`r qiyli. Insan temperamenti o`zgeshelikleri tek g`ana minez-quliqta ko`rinip qalmastan, 
biliw is-ha`reketi dinamikasi ha`m sezim tarawi o`zgesheligin belgileydi, insannin` ha`reket ha`m 
qa`lewlerinde, sonday-aq, intellektual is-ha`reketi, so`ylew o`zgesheligi h.t.b sa`wlelenedi. 
Ha`zirgi waqitta biz barliq temperamentler tiplerine toliq psixologiyaliq sipatlama beriw 
mu`mkinshiligine iyemiz. Da`stu`riy to`rt tipke psixologiyaliq sipatlama du`ziw ushin a`dette 
temperamenttin` tiykarg`i qa`siyetleri paydalaniladi. Bul qa`siyetlerdin` ko`pshiligi B.M.Teplov ha`m 
onin` sha`kirtlerinin` miynetlerinde aship berilgen, son` watandarliq ilimpazlar izertlewlerinde keyingi 
rawajlaniwin tapqan. Bul izertlewler barisinda Teplov ta`repinen usinilg`an atamalardin` ayirimlari 
o`zgergen, sonday-aq jan`a qa`siyetler ashilg`an. Misali, Teplov ta`repinen «emotsional qoziw» dep 
atalg`an temperament qa`siyeti, psixologiyaliq a`debiyatta jiyi senzitivlik (sezimlilik), al sirtqi ta`sir 

---

113
payda etken erksiz ha`reketlerdin` reaktivligi-reaktivnosit` dep ataladi. Temperamenttin` basqa da 
qa`siyetlerinin` atamalari o`zgergen. Sonin` menen birge temperament qa`siyetlerine ekstraversiya-
introversiyani kirite baslag`an. Bul tu`sinikler adamnin` is-ha`reketi ha`m reaktsiyasi neden-(sol 
waqitta (ekstraversiya) payda bolatug`in sirtqi ta`sirlerden be yamasa keleshek ha`m o`tmish penen 
baylanisli (introversiya) oy, tu`sinik ha`m obrazlar menen baylanisli bolg`an ko`pshilik g`a`rezli 
bolg`an) payda bolg`anlig`in aniqlaydi.
Xolerik- bul nerv sistemasi toqtaw u`stinen qoziwdin` basimlilig`in aniqlanatug`in adam, 
na`tiyjede ol tez, jiyi oylanbay ha`reket etedi, o`zin toqtata almay, irke almay qaladi, ha`reketlerinde 
shalt, shaqqan shidamsizliq ko`rsetip, ku`ygeleklik, biybasliq, o`zin uslay almaw ko`rinedi. Onin` nerv 
sistemasinin` saldamli bolmawi onin` jedelligi ha`m jigerliliginin` o`zgeriwinde tsikllikti belgileydi, 
qanday-da is penen qizig`ip ketip, ol jan-ta`ni menen berilip isleydi, biraq og`an ku`shi uzaqqa 
jetpeydi, ku`shi tawsilg`an waqitta ol ha`mme na`rsege qoli suwip qaladi. Ku`ygeleklik jag`day, jaman 
keypiyat, ku`shtin` pa`seyiwi ha`m uyan`liq payda boladi.