Uliwma psixologiya kk

7. Temperamenttin` ekstraversiya-introversiya menen o`z-ara qatnasi. Ayzek basqa 
avtorlardin` ko`plegen jumislarina izertlewler ha`m analizler o`tkeriw na`tiyjesinde jeke shaxs 
strukturasinin` fundamental parametrleri «nevrotizm» ha`m «ekstraversiya-introversiya» ekenligin 
ko`rsetken. 
Belgili psixolog K.Yung adamlardi jeke shaxs skladi boyinsha ekstravert («sirtqa murajaat etken») 
ha`m introvertlerge («o`z ishine murajaat etken») dep bo`lgen. Ekstravertler sa`wbetles, jedel, 
optimist, shaqqan, olarda JNH tipi ku`shli, temperamenti boyinsha olar sangvinik yamasa xolerikler. 
Introvertler az so`yleytug`in, basiq, ha`mmeden ajiralg`an, o`z ha`reketlerinde tek o`z tu`sinigine 
tiykarlanadi, sheshim qabillawg`a shintlap qaraydi, o`z emotsiyalarin qadag`alaydi. Introvertlerge 
flegmatik ha`m melanxolikler kiredi. Biraq o`mirde taza ekstravert yamasa introverler siyrek 
ushirasadi. Bizin` ha`r birimizde bul ekiwinin` de ko`rinisleri bar, bul nerv sistemasinin` tuwma 
qa`siyetlerinen, jas, ta`rbiya, turmisliq jag`daylarg`a baylanisli. Tan` qalarlig`i, ekstravertlerde on` 
yarimshari baslawshi esaplanadi, buni biraz sirtqi pishininen de an`law mu`mkin-olardin` shep ko`zi 
ko`birek rawajlang`an, shep ko`zi ashig`iraq ha`m ma`nilirek (adamnin` nervi atanaq ta`rizinde ju`redi, 
yag`niy on` yarimshardan denenin` shep ta`repine ha`m shep yarimshardan-denenin` on` ta`repine). 
Introvertlerde shep yarimshar baslawshi esaplanadi. 
Ekstraversiya joqari nevrotizm menen birge xolerik temperamentinin` payda boliwina sebepshi, 
«introversiya+nevrotizm» melanxolik temperamentin belgileydi, nevrotizmnin` qarama-qarsisi-
emotsional turaqliliq, salmaqliliq ekstraversiya menen birgelikte sangvinistikaliq minez sipatinda 
ko`rinedi, al introversiya menen birge flegmatikaliq siyaqli. 
Tan` qalarlig`i, qarama-qarsi temperamenttegi adamlar bekkem ha`m kelisimli shan`araq quradi, 
misali, qoziwshi xolerik ha`m tinish flegmatik, sonday-aq qapa melanxolik ha`m kewilli sangvinik-olar 
bir-birin tolqtiradi, biri-birine kerek. Dosliq qatnasiqlarda ko`binese bir temperamenttegi adamlar til 
tabisadi (eki xolerikten tisqari olar, ekewinin` de shidamsizlig`i sebepli tez-tez urisadi). 
Sonday-aq, flegmatikler en` universal partner sipatinda aniqlang`an, o`ytkeni olardi qa`legen, 
o`zinikinen basqa temperamentler (ko`pshilik avtorlardin` pikirinshe, eki flegmatik jubi ju`da` sa`tsiz 
shiqqan) qanaatlandiradi. 
Ayzenk 
«ekstraversiya-introversiya» 
parametrleri tiykarinin` fiziologiyaliq parametrlerin 
aniqlawg`a uring`an, ol Pavlov gipotezasina tiykarlanip, ekstravertlengen minez-quliq qoziwdin` 
ku`shli toqtaw potentsialinin` payda boliwi menen belgilenedi, sol waqitta introvertler bolsa minez-
qulqi toqtaw potentsial a`zziliginin` ha`m qoziw potentsiali ku`shinin` na`tiyjesi dep esaplag`an. 

---

116
Ayzenk usinin` tiykarinda ekstravert ha`m introvertlerge bo`linetug`in eksperimental belgilerdi 
aniqlag`an.