Uloqtiruvchi portlatish yordamida har XIL gruntlarda chuqurliklar hosil qilish usullari

---

14-MA’RUZA 
ULOQTIRUVCHI PORTLATISH YORDAMIDA HAR XIL 
GRUNTLARDA CHUQURLIKLAR HOSIL QILISH USULLARI. 
Kam 
xarajatli 
va 
portlovchi 
modda 
zaryadlarini 
initsiyalashning 
ishonchliligini oshiruvchi uloqtiruvchi transheya zaryadlarini hosil qilishning 
samarali usullarni ishlab chiqish uchun transheyali zaryad hosil qilishda uzluksiz 
rejimda ishlovchi ETS-252 markali ekskavator yordamida transheya qazilib 
portlovchi modda bilan zaryadlanadi. Portlovchi modda zaryadini initsiyalash 
uchun oraliq detonatorlar o‘rnatiladi va detonatsiyalovchi shnur ulangandan so‘ng 
transheyaning ustki qismi zaboyka qilinadi va portlatish ishlari amalga oshiriladi. 
Bunda portlovchi modda zaryadi qatlamlar ko‘rinishda joylashtiriladi. Dastlab 
qoplarga joylashtirilgan portlovchi modda zaryadi transheya tubiga joylashtirilib 
uning ustidan qadoqlanmagan (sochma) (rossыpnoy) portlovchi modda zaryadi 
joylashtiriladi. Bunda zaryadni initsiyalovchi oraliы detonatorlar qadoqlanmagan 
(sochma) portlovchi modda qatlamiga joylashtiriladi. Sochma portlovchi modda 
zaryadining qalinligi 0.1-0.2 m ni tashkil qiladi. Ushbu sxema quyidagi 16.1 
rasmda ko‘rsatilgan 
a) bo‘ylama kesimi b) ko‘ndalang 
kesimi 
16.1-rasm. Transheyali portlovchi modda zaryadi konstruksiyasini hosil 
qilish usuli.
1-Qoplarga joylashtirilgan portlovchi modda zaryadi qatlami; 2-Detonatsiyalovchi 
shnurlar; 3-Sochma portlovchi modda zaryadi qatlami; 4-oraliq detonatorlar; 5- zaboyka; 6-grunt 
yordamida er yuzasida hosil qilingan qoplama (obvalovka). 
Mazkur usulda uloqtiruvchi transheyali zaryadni hosil qilish quyidagi tartibda 
amalga oshiriladi: 
Transheya tubiga qoplarga joylashtirilgan portlovchi modda (masalan 
granulit) qatlami -1 joylashtiriladi, uning ustidan kamida 2 ikki qator DSH tortilib, 
uning ustidan qalinligi 0.1-0.2 m bo‘lgan sochma portlovchi modda qatlami -3 
joylashtiriladi. Uning ustidan yana qoplarga joylashtirilgan portlovchi modda, 
DSH va sochma portlovchi modda qatlamlari joylashtiriladi va h.k. 
Bunda qatlam 3 ga oraliq detonatorlar 4 joylashtiriladi. Oraliq detonator 
sifatida qoplarga joylashtirilgan og‘irligi 40 kg dan bo‘lgan ammmonit №6JV 
portlovchi moddasidan foydalaniladi. SHundan so‘ng zaryad usti zaboyka 5 

---

qilinadi va er yuzida qoplama (obvalovka) 6 qilinib portlatish ishlari amalga 
oshiriladi.
Yuqori namlikdagi sharoitlarda transheyalarni o‘tishda sochma portlovchi 
modda qatlamida bir biridan 15 m masofada qo‘shimcha detonatorlar ham 
o‘rnatiladi.
Yuqoridagi usul yordamida transheyaning loyihaviy profiliga qo‘shimcha 
ishlarsiz erishish mumkin. 
Bunda portlovchi modda zaryadi qatlamining qalinligi va zaryad qatlamlari 
soni hosil qilinayotgan transheya chuqurligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 
Yuqori namlikdagi sharoitlarda yuqoridagi konstruksiyani biroz o‘zgartirishga 
to‘g‘ri keladi. CHunki odatdayuqoridagi usul yordamida transheya zaryadini hosil 
qilishda portlovchi modda zaryadi transheyada 10 kundan 30 kungacha qolib 
ketadi va buning natijasida nam tortib qolishi mumkin. Buning oldini olish uchun 
portlovchi modda zaryadi qatlami polietilen plenkasi bilan o‘ralib portlovchi 
moddaning nam tortib qolmasligai ta’minlanadi. Ushbu usulda uloqtiruvchi 
transheya zaryadini hosil qilish uchun dastlab transheya tubiga polietilen plyonkasi 
joylashtiriladi. Ushbu sxema quyidagi 16.2 rasmda ko‘rsatilgan. 
a) bo‘ylama kesimi b) ko‘ndalang kesimi 
16.2-rasm. YUqori namlikka ega bo‘lgan sharoitlarda transheyali 
portlovchi modda zaryadi konstruksiyasini hosil qilish usuli.
1-Qoplarga joylashtirilgan portlovchi modda zaryadi qatlami; 2-Detonatsiyalovchi 
shnurlar; 3-Sochma portlovchi modda zaryadi qatlami; 4-oraliq detonatorlar; 5- polietilen 
plenkasi; 6-grunt yordamida er yuzasida hosil qilingan qoplama (obvalovka). 
Bunda polietilen plyonkasining kengligi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
L=3h , m;
(16.1) 
Bunda: h- transheya zaryadining balandligi, m. 
Suvli sharoitlarda uloqtiruvchi transheya zaryadi konstruksiyasi quyidagi 
tartibda amalga oshiriladi.
Transheya tubiga gidroizolyasiya uchun polietilen plyonkasi 1 joylashtirilib, 
uning ustidan sochma portlovchi modda zaryadi joylashtiriladi va uning ustidan 
kamida ikki qator DSH 3 tortilib har 50 m da oraliq detonatorlar 4 joylashtiriladi 

---

va uning ustidan yana sochma portlovchi modda zaryadi qatlami joylashtirilib 
polietilen plyonkasi zaryad uski tomonidan mahkam o‘rilib yopiladi. SHundan 
so‘ng zaboyka qilish va qoplama (obvalovka) hosil qilish va portlatish ishlari 
amalga oshiriladi. Bunda oraliq detonatorlar sifatida qoplangan ammmonit №6 JV 
yoki har birining og‘irligi 500 gr bo‘lgan trotil shashkalari qo‘llanilishi mumkin. 
a) bo‘ylama kesimi b) ko‘ndalang kesimi 
16.3-rasm. Suvli sharoitlarda transheyali portlovchi modda zaryadi 
konstruksiyasini hosil qilish usuli.
1-Polietilen plyonkasi; 2-Sochma portlovchi modda zaryadi qatlami; 3-detonaziyalovchi 
shnurlar; 4-oraliq detonatorlar; 5- zaboyka; 6-grunt yordamida er yuzasida hosil qilingan 
qoplama (obvalovka).