Uluslararasi rekabetçİLİk analiZİnde michael e. Porter’in elmas modeli yaklaşimi: TÜRKİYE’deki bazi endüstriLERdeki uygulanabiLİRLİĞİNİn ve sonuçlarinin araştirilmasi koray GÜrpinar

Tablo 1. Türkiye’de Çeşitli Sektörler için Porter’ın Elmas Analizi 

Endüstriler 

Elmas Modeli Elemanlarının  

Rekabetçiliğe Etkileri 

 

 

Rekabetçilik 

Analizi 

 

 

Literatür 

Faktör

 Ko

şullar

ı 

Talep

 Ko

şullar

ı 

İlgili ve Destekleyi

ci 

E

ndüstr

iler

 

Firma

 Stratejisi, 

 

Yap

ıs

ı ve Rekabet 

Ş

ans

ın Rolü

 

Devletin Rolü 

Cam sektörü 

Y 

O 

Y 

Y 

D 

Y 

Rekabetçi 

ÖZ (1999) 

İnşaat sektörü 

Y 

O 

O 

Y 

Y 

D 

Rekabetçi 

ÖZ (1999) 

Deri ve giyim  

sektörü 

D O  Y  Y  Y D 

Azalan  

Rekabetçilik 

ÖZ (1999) 

Otomotiv  

sektörü 

D D  D  O  O D 

Rekabet 

Gücü Düşük 

ÖZ (1999) 

Çelik sektörü 

D 

O 

O 

Y 

D 

O 

Rekabetçi 

ÖZ (1999) 

Mobilya  

sektörü 

Y O  D  O  -- O 

Rekabet 

Gücü Orta 

Düzeyde 

GÜRPINAR 

(2007) 

Gıda  

sektörü 

O Y  O  O  -- O 

Rekabet 

Gücü Orta 

Düzeyde 

BULU vd 

(2007) 

Ankara bilişim  

kümelenmesi 

Y Y  D  Y  D Y 

Rekabetçi BULU 

vd 

(2004) 

Elektronik  

sektörü 

O Y  Y  O  --- D 

Rekabet 

Gücü Orta 

Düzeyde 

BULU vd 

(2006) 

Türk Bilişim  

Sektörü 

O O  O  D    D 

Düşük 

Rekabet 

KALKAN 

(2006) 

Y: YÜKSEK, O: ORTA, D: DÜŞÜK  

Sonuç 

Klasik uluslararası ticaret teorileri, nispi avantajların, ülkelerin gelecek 

nesillere bırakabileceği faktör havuzlarında yattığını söylemektedir. Bu fak-

tör havuzları; ülke toprağı, doğal kaynaklar ve nüfus gibi kavramları içine 

alır. Porter ise, ulusların kalifiye işgücü, güçlü teknoloji, bilgi birikimi ve 

kültür gibi kendi ileri faktör havuzlarını yaratabileceğini ileri sürer. Porter, 

ulusal avantajın belirleyici unsurlarını rekabet elması modeli ile açıklamıştır. 

Porter, bu model ile, firmaların rekabet avantajı geliştirmelerinde etkiye 

---

122

 

Koray GÜRPINAR - Mustafa SANDIKÇI 

sahip dört faktörü modeller. Elmasın dört kösesinde “faktör koşulları”, “talep 

koşulları”, “firma stratejisi ve rekabet yapısı” ve “ilgili ve destekleyici en-

düstrilerin varlığı” vardır. Porter, bu elmas modelini hangi firma ve endüstri-

lerin rekabet avantajına sahip olduğunu tespit etmekte kullanmıştır (Porter, 

1990). Elmas Modelindeki her nokta ve elmas modelinin bütünü ulusal nispi 

avantajlara götürecek dört bileşeni etkiler. Bunlar; kaynaklara ve becerilere 

erişim; kurulusun, bu kaynaklarla ve becerilerle hangi fırsatları değerlendireceği 

kararı; birimlerin hedefleri; kuruluşlar üzerindeki yenilik ve yatırım baskısıdır. 

Porter’ın elmas modeli ulusların rekabet gücü araştırmalarında çalışan-

lar üzerinde yaygın ve önemli bir etki yarattı.Bununla birlikte birçok bakım-

dan eleştirilerin ve nasıl geliştirilebileceğine ilişkin önerilerin de doğmasına 

yol açtı. Örneğin, birçok araştırmacı elmas modelinin temel zayıflığının de-

ğişkenler arasındaki nedenselliği niceliksel ve deterministik (deterministic) 

değil, niteliksel ve gevşek (loose) olarak sunması ve dolayısıyla da tahmin 

gücünün düşük olduğunu iler sürmektedirler (Grant, 1991; Gray, 1991; Stop-

ford ve Strange, 1991; Greenaway, 1993). Diğer önemli bir eleştiri noktası 

da, Porter’ın geliştirmiş olduğu elmas modelinin sadece ülke içerisindeki 

dengelerin üstünde durduğunu ve uluslararası bağlantıları göz ardı etmesine 

dikkat çekmektedir. Bu eleştiriden hareket ile, çok uluslu işletmelerin dolaylı 

veya direkt olarak ülkelerin rekabet gücüne etkisini vurgulayarak, Porter’ın tek 

elmas (single diamond) modelini geliştirerek çifte ve/veya çoklu elmas (double 

and/or multiple-linked diamond) modelini önermektedirler (Rugman, 1991; 

Rugman ve Verbeke, 1993; Rugman ve D’Cruz, 1993; Dunnig ve Lundan, 

1998). Bunlara göre, Porter tek elmas fikrinde bir firmanın karşılaştırmalı 

üstünlüklerinin onun yerel ekonomik çevresinin bir fonksiyonu olduğunu 

savunduğunu, ancak dünya ekonomisinde artan yapısal entegrasyonun coğrafi 

kapsamı genişlettiği ve dolayısıyla özellikle küçük ülkelerin elmaslarını ilişkili 

oldukları diğer ülkelerin (örneğin, Avrupa Birliği, ABD, Japonya) elmaslarını 

da kapsaması gerekmektedir. Bu ve benzeri eleştirilere rağmen Porter’ın elmas 

modeli ulusal bir sektörün uluslararası ticarette kazandığı rekabet gücünün 

arkasındaki nedenleri araştırmaya ve genel çıkarsamalar yapmaya elverişli 

görünmektedir (Pentitinen, 1994; Öz, 1999). Son yıllarda mikro (işletme) ve 

makro (ülke) bakış açısı arasında yer alan sektörel düzeyde araştırmalar 

yapmada bir artış gözlemlenmektedir. Sektörel düzeyde rekabet gücü olgusunu 

ele almak, uluslararası pazarlarda belli bir sektörün arkasındaki ulusal dina-

mikleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu tek tek firmanın kaynak ve 

kabiliyetlerinin veya rekabet stratejilerinin incelenerek ortaya çıkarılabilecek 

---

SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi

 

123

 

rekabet gücünden farklıdır. Sektörel rekabet gücü araştırmasında ana sorun, 

rekabet gücünün, sektörü oluşturan bir grup firma için araştırılmasıdır. Bu da 

uluslararası pazarlarda üstün performans gösteren söz konusu grup firmanın 

ortak paydası olan “aynı ulusal koşulların incelenmesini” gerektirmektedir. 

Bu bağlamda ortaya konan sektörel araştırmalar için en fazla Porter’ın geliş-

tirdiği ve “elmas modeli” adını verdiği açıklama çerçevesi kullanılmaktadır. 

Porter’ın elmas modeli referans alınarak yapılan çalışmalar, ulusal pazarda 

artan talep ve talebin giderek daha fazla sofistike olması, nitelikli iş gücü ve 

firmaların dışa açılma stratejilerinin Türkiye’nin belli başlı sektörlerinde 

uluslararası pazarlarda rekabet gücü elde etmesinde önemli bir rol oynadıkla-

rı düşünülmektedir (Gürpınar, 2007; Gürpınar ve Barca, 2007).