Умаров Умид Дильшод ўғли

YES - yillik eskirish summasi;
AQ - aktivning amortizatsiyalanadigan qiymati;
AXM - aktivning xizmat muddati; AM - amortizatsiya me’yori; OES - oylik eshkirish summasi.


¹⁸ O’z R. Banklarida asоsiy vоsitalarning buхgaltеriya hisоbi to’g’risidagi yo’riqnоma (yangi tahriri) 15.11.2019y.

1. 
   jadval
   

ATB “SQB” teng maromli (to’g’ri shiziqli) hisoblash usuli bo’yicha hisob-kitob

Avtomobilning Boshlang’ich qiymati 4.000.000 so’m; uning besh yillik foydalanish muddati oxiridagi tugatish qiymati 100.000 so’m. Ushbu holda har yillik amortizatsiya amortizatsiyalanadigan qiymatning 20%ini tashkil qiladi. Bu hisob-kitoblar quyidagi tarzda bajariladi:
YES =	4.000.000 so’m. - 100.000 so’m.				= 780.000 so’m.
	5
Besh yil mobaynida amortizatsiya hisoblanishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin (so’mda):
		ABQ	YES	Jamlangan eskirish		Qoldiq qiymati
Xarid qilish sanasi		4.000.000	-	-		4.000.000
1-yilning oxiri		4.000.000	780.000	780.000		3.220.000
2-yilning oxiri		4.000.000	780.000	1.560.000		2.440.000
3-yilning oxiri		4.000.000	780.000	2.340.000		1.660.000
4-yilning oxiri		4.000.000	780.000	3.120.000		880.000
5-yilning oxiri		4.000.000	780.000	3.900.000		100.000

Mazkur usul amortizatsiya faqat foydali xizmat muddatiga bog’liq degan taxminga asoslangan.

Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirishni hisoblash usuli amortizatsiya summasini aktivning taxmin qilinayotgan ishlatilishi yoki taxmin qilinayotgan unumdorligidan kelib chiqqan holda hisoblashga asoslangan. Ushbu usul har bir muayyan yildagi asosiy vositaning mahsulotlarini hisobga olishga asoslangan. Ushbu usul bo’yicha har yillik eskirish miqdorini hisoblash uchun butun foydali xizmat muddatidagi umumiy baholangan mahsulotlar yig’indisini va mazkur muayyan yildagi mahsulotlarni aniqlash lozim.
Mahsulot sifatida ishlar (mahsulotlar) hajmi, ishlangan soatlar soni olinishi mumkin. Bunda amortizatsiya quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

AQ

SHBS

SA = x DBS, bu erda:






SA - amortizatsiya summasi;
AQ - aktivning amortizatsiyalanadigan qiymati;
DBS - mazkur davrdagi birliklar soni;
SHBS - aktivning butun foydali xizmat muddati uchun hisoblab shiqilgan (shamalangan) birliklar soni.

2. 
   jadval
   

ATB “SQB” bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirishni hisoblash usuli bo’yicha eskirish summasi hisob-kitobi

Avtomobilning Boshlang’ich qiymati 4.000.000 so’m; u 200.000 km yo’l yurichig mo’ljallangan. Tugatish qiymati - 100.000 so’m. Bir km yo’l yurishga to’g’ri keladiga amortizatsiya ajratmasi quyidagi tarzda aniqlanadi:
YES = 4.000.000 so’m. - 100.000 so’m. = 19,5 so’m/km.
		200.000
Agar foydalanish chog’ida avtomobil birinchi yilda 40.000 km, ikkinshi yilda 50.000 k uchinchi yil 40.000 km, to’rtinshi yil 50.000 km va beshinshi yil 20.000 km yo’l yurga bo’lsa, amortizatsiya ajratmalari jadvali quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi (so’mda):
	ABQ		Km	YES		Jamlangan eskirish	Qold qiym
Xarid qilish sanasi	4.000.000		-	-		-	4.000.
1-yilning oxiri	4.000.000		40.000	780.000		780.000	3.220.
2-yilning oxiri	4.000.000		50.000	975.000		1.755.000	2.245.
3-yilning oxiri	4.000.000		40.000	780.000		2.535.000	1.465.
4-yilning oxiri	4.000.000		50.000	975.000		3.510.000	490.0
5-yilning oxiri	4.000.000		20.000	390.000		3.900.000	100.0

Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirishni hisoblash usuli amortizatsiya (eskirish) faqat foydalanish natijasi bo’lib hisoblanichigagina asoslanadi va davrning bir qismi uning hisoblanish jarayonida biror-bir rol

o’ynamaydi.
ATB “SQB”ning aktivlardan intensiv foydalanilganda, shuningdek ilmiy-texnikaviy jarayonning katta ta’sirida aktivlar eskirishini jadallashtirilgan amortizatsiya usullari asosida hisoblash maqsadga muvofiqdir.
Yillar summasi usuli hisob-kitob koeffitsientida maxraj bo’lib hisoblangan ob’ektning xizmat muddati yillari summasi bilan belgilanadi. Ushbu koeffitsientning suratida ob’ektning xizmat muddati oxiriga qadar qoladigan yillar soni (teskari tartibda) bo’ladi.

3. 
   jadval
   

ATB “SQB” tomonidan yillar summasi usuli bo’yicha eskirish summasi hisob-kitobi

Avtomobilning Boshlang’ich qiymati 4.000.000 so’m; uning besh yillik foydalanish muddati oxiridagi tugatish qiymati 100.000 so’m. Avtomobilning taxmin qilinayotgan foydali xizmat muddati 5 yil. Sonlar-foydalanish yillari summasi 15 ni tashkil qiladi (kumulyativ son): 1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 15 har bir kasrni 3.900.000 so’mga teng (4.000.000 - 100.000) amortizatsiyalanadigan qiymatga ko’paytirish yo’li bilan yillik amortizatsiya summasi aniqlanadi. 5/15, 4/15, 3/15, 2/15, 1/15.
	ABQ	YES	Jamlangan eskirish	Qoldiq qiymati
Xarid qilish sanasi	4.000.000	-	-	4.000.000
1-yilning oxiri	4.000.000	(5/15 x 3.900.000) = 1.300.000	1.300.000	2.700.000
2-yilning oxiri	4.000.000	(4/15 x 3.900.000) = 1.040.000	2.340.000	1.660.000
3-yilning oxiri	4.000.000	(3/15 x 3.900.000) = 780.000	3.120.000	880.000
4-yilning oxiri	4.000.000	(2/15 x 3.900.000) = 520.000	3.640.000	360.000
5-yilning oxiri	4.000.000	(1/15 x 3.900.000) = 260.000	3.900.000	100.000

ATB “SQB” kamayib boruvshi qoldiq usuli hisoblanadigan

amortizatsiya summasini aktivning foydali xizmat muddati mobaynida kamayishini anglatadi. Ushbu usul yillar summasi usulidagi printsipga asoslangan. Ushbu usulda teng maromli (to’g’ri shiziqli) usulida foydalaniladigan me’yorga qaraganda ikki baravar oshirilgan amortizatsiya me’yori olinadi.
4-jadval

Kamayib boruvshi qoldiq usuli bo’yicha eskirish summasi

hisob-kitobi

Avtomobilning Boshlang’ich qiymati 4.000.000 so’m. Avtomobilning taxmin qilinayotgan foydali xizmat muddati 5 yil. Tegishlicha to’g’ri shiziqli usulda har bir yildagi amortizatsiya me’yori 20%ni (100% / 5 yil) tashkil qiladi. Kamayib boruvshi qoldiq usulida ikkilangan hisobdan chiqarish me’yori bilan amortizatsiya me’yori 40%ga (2 x 20%) teng bo’ladi. Ushbu 40% qat’iy stavka har bir yilning oxiridagi qoldiq qiymatga ko’paytiriladi. Taxmin qilinayotgan tugatish qiymati amortizatsiya hisob-kitobida hisobga olinmaydi, bundan foydali xizmat muddatining oxirgi yili mustasno. Oxirgi yilda amortizatsiya summasi buyumning qoldiq qiymatini tugatish qiymatigasha kamaytirish uchun zarur bo’lgan miqdor bilan cheklanadi.
	ABQ	YES	Jamlangan eskirish	Qoldiq qiymati
Xarid qilish sanasi	4.000.000	-	-	4.000.000
1-yilning oxiri	4.000.000	(40% x 4.000.000) = 1.600.000	1.600.000	2.400.000
2-yilning oxiri	4.000.000	(40% x 2.400.000) = 960.000	2.560.000	1.440.000
3-yilning oxiri	4.000.000	(40% x 1.440.000) = 576.000	3.136.000	864.000
4-yilning oxiri	4.000.000	(40% x 864.000) = 345.600	3.481.600	518.400
5-yilning oxiri	4.000.000	418.400	3.900.000	100.000

Asosiy vositalarga nisbatan qo’llaniladigan amortizatsiya usuli vaqti-vaqti bilan qayta ko’rib chiqilishi lozim, agarda ushbu aktivlardan iqtisodiy foyda olishning taxmin qilinayotgan chizmasida sezilarli o’zgarishlar bo’lgan holda, usul ushbu o’zgarishlarni aks ettirish uchun o’zgartirilishi va buxgalteriya baholarida o’zgarishlar sifatida aks ettirilishi lozim.