Ummumiy mavzular: N=1

N=10

POLIMER, MAXSULOTLARINING KIMYOSI VA SIFAT TAXLILI

REJA:

Polimerlanish reaksiyalari va ular asosidagi tovarlar

Tabiiy va sintetik polimerlar

Plastmassa buyumlarning xavfsizlik darajalari

XX asrning boshlarida polimer materiallar ishlab chikarish sanoati sof tajribalarga asoslangan edi. Keyingi yillarda polimerlar olish reaksiyasi va polimer zanjirida sodir buladigan kimyoviy uzgarishlarni, bu jarayonlar mexanizmini va polimerlarning fizika – kimyoviy xossalari kompleksi ularning tuzilishi va tarkibiga boglikligini chukur urganish natijasida polimer sanoatining tez sur’atlar bilan usishi plastik massalar, sintetik kauchuklar, tolalar, koplovchi moddalar, elim va xilma – xil boshka moddalar olish uchun asos buldi. Xozirgi zamon asbobsozligi va mashinasozligi, radiotexnika, televideniya, tez uchar samalyotlar yasash, raketa va kosmik kemalar, avtomobillar, turar – joy va boshqalarni rivojini tobora ko’payayotgan sintetik polimerlarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Tiniq polietilen plyonkalar qishloq xo’jaligi xamda oziq – ovqat sanoatida tobora keng ishlatilmoqda. Yangi sintetik tolalar (lavsan, tiron, vinol va boshkalar) jun va paxta o’rnini bosadigan, puxta, g’ijimlanmaydigan, yaxshi bo’yaladigan maxsulotlar olishga imkon bermoqda. Yangi sintetik kauchuklar qimmatbaxo tabiiy kauchuk o’rnini bosmoqda. Yuqori molekulyar birikmalar (YUMBlar) minglab, yuz minglab va xatto, millionlab atomlardan iborat (makromolekulalar) bo’lib, yangi sifat xususiyatlariga ega. YUMB lar birikish reaksiyasi natijasida xosil bo’ladi, bunday reaksiyaga polimerlanish reaksiyasi deyiladi. Uning umumiy sxemasi quyidagicha: nM-Mn

bu erda M – monomer, n – olingan molekulalar soni. Bu sxema M monomerning n ta molekulasi bir – biri bilan kimyoviy birikib, monomerlarning n marta takrorlanishidan xosil bo’lgan bitta katta molekulani ko’rsatadi. Takrorlanayotgan zvenolar soni n polimerlanish darajasi deyiladi. Bunday reaksiyalar qo’shbog’li moddalar (monomerlar) orasida sodir bo’ladi va polimerlanish reaksiyalari deb ataladi.

YUMB lar olishning ikkita asosiy sintetik usuli – polimerlanish va polikondensatlanish usullari mavjud. Polimerlanish reaksiyasiga etilen xosil qilish reaksiyasi misol bo’la oladi. Bu reaksiya erkin radikal mexanizm bo’yicha boradi. Erkin radikallar xosil bo’la boshlashi uchun etilenga ozroq miqdor modda – reaksiya initsiatori qo’shiladi. Etilenning yuqori bosim (150 Mpa gacha) ta’sirida polimerlanishida kislorod qo’shilmasi initsiator bo’ladi. Polimerlarning konsepsiyasi zamonaviy texnologiyada keng qo’llaniladigan murakkab kimyoviy moddalar ekanligi aytiladi.