Ümumi histologiya

Lamisə cisimciyi (corpusculum tactus) əvvəllər Meysner cisimciyi adlanırdı. Uzunsov şəkilli bu cisimciyin uclarından birinə adətən bir mielinli sinir lifi yaxınlaşaraq mielinini itirir və cisimciyə daxil olur [1, s. 168, şək. 17.21]. Cisimciyin daxilində çılpaq ox silindr lövhəşəkilli geniş ş axəl ərə bölünür: həmin şaxələr cisimciyin daxilində olan oliqodendroqliya hüceyrələrinə təmas edir. Bu hüceyrələr,
68

adətən, cisimciyin boynuna perpendikulyar yerləşir. Xaricdən isə uc aparat nazik birl əşdirici toxuma kapsulu ilə örtülərək lamisə cisimciyini əməl ə gətirir. Kapsul başlıca olaraq kollogen liflərdən t əşkil olunur. Bəz ən lamisə cisimciyinə mielin lifi ilə yanaşı mielinsiz sinir lifi də yaxınlaşır və şaxələnərək əsas ox silindrin şaxələrini əhatə edir.

Lamisə cisimcikləri dərinin məməcikli qatında yerləşir, onlar temperatur hissiyatını qəbul edir. Lövhəli cisimcik (corpuscuium lamellosum) əvvələr Fater-Paçini cisimciyi adlanırdı. Bu cisimciklər nisbətən böyük olur, ölçül əri bəzən 3 mm-ə çatır və adi gözlə aydın görünür. Belə lövhəli cisimciklərə müsariqədə təsadüf olunur [1, s. 167, şək. 17.20]. Lövhəli cisimciklər oval şə klində olub xaricində çoxlu miqdarda (30-a qədər) konsentrik birləş dirici toxuma lövhələ rindən ibarət kapsul vardır. Cisimciyin içərisində dəyişilmiş qliya hüceyrələrinin əməl ə gətirdiyi daxili kolba yerləşir. Mielinli afferent sinir lifi cisimciyə yaxınlaşaraq mielinini itirir və daxili kolbanın içərisinə girir. Orada ox silindr nazik uc şaxələrə bölünür.

Elektron mikroskopu ilə müəyyən edilmiş dir ki, daxili kolba 60- a qədər bir-birinə t əmas edən nazik sitoplazmatik lövhələrdən ibarətdir. Hər lövhə oraqşəkilli hüceyrədir və onun periferik hissəsində nüvə yerləşir. Beləliklə , daxili kolba simmetrik quruluşa malikdir. Ox silindrin şaxələri daxili kolbanın lövhələrinə təmas edir və orada enliləşir. Şaxələrin həmin hissəsində diametri 50 nm olan çoxlu qovucuqlara və mitoxondrilərə təsadüf olunur. Daxili kolbanın lövhələrində xeyli miqdar turş və qələvi fosfatazalar, adenozin-trifosfataza, xolinesteraza və suksinatdehidrogeneza fermentləri müəyyən edilmişdir. Xarici lövhələrdə də həmin fermentlər az miqdarda təsadüf olunur. Lövhəli cisimciklərə əlin və ayağın dərialtı təbəqəsində, böyük qan damarlarının xarici qişasında, sümüküstlüyündə, vətərlərdə, fassiyalarda və s. yerlərdə təsadüf olunur. Bu cisimciklər təzyiq hissiyatını qəbul edir.

Soğanabənzər cisimcik (corpusculum bulboideum) əvvəllər Holci-Matsoni cisimciyi adlanırdı. Bu cisimcik də daxili kolbadan və kapsuldan ibarə tdir, lakin lövhəli cisimcikdən xeyli kiçikdir. Kapsul nisbətən nazikdir və qatlı quruluşa malikdir. Ox silindrin kolbaya daxil olan ucu daha şaxəli quruluşa malikdir və bə zən çoxşaxəli kolcuğa, və ya yumaqcığa bənzəyir. Bu reseptorlar da birləşdirici toxumada olur və adətən oynaq bağları nahiyəsində yerləşir.
Uc kolba (clava terminalis) əvvəllər Krauze kolbası adlanırdı. Burada da daxili kolba müəyyən edilir və bu qliya quruluşuna malikdir, içərisində ox silindrin uc şaxə ləri daxil olur, üzəri isə nazik qişa ilə örtülüdür. Kolbaya yaxınlaşdıqda afferent mielinli sinir lifi mielinini itirir və kolba içərisində fibriliyar uc genişliklər ə mələ gətirir. Bu kolbalara üzəri çox qatlı epitellə örtülü olan selikli qişaların xüsusi lövhələrind ə (qatında), dərinin birləşdirici toxumasında və bəzən dilin əzələ lifləri arasında təsadüf olunur. Bu reseptorun da temperatur duyğusu üçün olduğu güman edilir. Daxili kolbada sinir şaxələri ətrafında çoxlu ferment fəallığı aşkar edilmişdir.