Umumiy psixologiya

Aqliytayyorgarlik.Ko‘pinchaaqliytayyorgarlikdeyilgandabolaningdunyoqarashi, jonlitabiat, insonlarvaularningmehnatlarihaqidagibilimlaritushuniladi. Ushbubilimlarmaktabberadiganta’limgaasosbo‘lishimumkin, lekinso‘zboyligi, ma’lumxatti-harakatlarnibajaraolishlayoqatibolaningmaktabgaaqliytayyorgarliginingasosiyko‘rsatkichibo‘laolmaydi. Maktabdasturibolalardantaqqoslayolish, tahliletaolish, umumlashtiraolish, ma’lumbirxulosachiqaraolish, Shuningdeketarlidarajadarivojlanganboshqabilishjarayonlarinihamtalabetadi. Masalan, 6-7 Yoshlibolatabiathaqidaayrimhodisalarniginaemas, balkiorganizmningtabiatbilanbog‘liqliginivao‘zarota’sirinihamtushunishivao‘zlashtirishimumkin. 6-7 Yoshlibolalaraqliyrivojlanishningnatijasibo‘lib, yuqoridarajadarivojlanganko‘rgazmaliobrazlitafakkurbilanbolaatrofolamdagipredmetlarningasosiyxususiyatlarinivapredmetlarorasidagibog‘liqlikniajrataolishidir. SHunialohidata’kidlabo‘tishlozimki, ko‘rgazmali-harakatlivako‘rgazmali-obrazlitafakkurnafaqat 6-7 Yoshlibolalar, balkikichikmaktabYoshidagio‘quvchilarninghamaqliyrivojlanishidaasosiyvazifanibajaradi.

Bolaningmaktabdamuvaffaqiyatlio‘qishinafaqatuningaqliyvajismoniytayyorgarligi, balkishaxsiy, ijtimoiy-psixologiktayyogarligigahambog‘liq.

KichikmaktabYoshidagio‘quvchilaro‘rtog‘iningsalbiyxususiyatlariniko‘pchilikvabegonalaro‘rtasidabemalolaytaolishxususiyatigaegabo‘ladilar. Buesaaxloqivaodobijihatidantanqidgauchrayotganbolanio‘rtoqlarijamosigaqo‘shilishdanboshtortishigayokiumumanmaktabgakelishniistamasligigasababbo‘lishimumkin. SHusababbolanio‘rtoqlarivaustozlaritomonidantanqidgauchramaydigandarajadaaxloq-odobqoidalarigao‘rgatishahamiyatijihatidankambo‘lmaganaxloqiytayyorgarlikhisoblanadi. Bolanimaktabgairodaviytayyorgarligiuniyangikuntartibigaamalqilishida, darsjarayonidaquntbilanbilimlarnio‘zlashtirishida, uyvazifalarinibajarishidao‘zyordaminiko‘rsatadi.Maktabgao‘qishuchunkelayotganbolayangiijtimoiymavqeini - turlimajburiyatlarivahuquqlaribo‘lganvaungaturlitalablarqo‘yiladigan - o‘quvchimavqeiniolishuchuntayyorbo‘lmog‘ilozim.

Ushbuxohishvaharakatbolaningmaktabdamuvaffaqiyatlio‘qishiuchuntabiiyravishdaasosbo‘laoladi. Bolaningendio‘zinikattabo‘lganini, bog‘chabolasiemas, balkima’lumbirmajburiyatlariboro‘quvchibo‘lishinianglashi, jiddiyfaoliyatbilanshug‘ullanayotganliginibilishinihoyatdamuhim. Bolaningmaktabgaborishiniistamasligihamsalbiyholathisoblanadi. Maktabgashaxsiyvaijtimoiy-psixologiktayyorgarlikbolalardatengdoshlari, o‘qituvchilaribilanmunosabatgakirishaolishxususiyatinishakllantirishnihamo‘zichigaoladi. Harbirbolabolalarjamoasigaqo‘shilaolishi, ularbilanhamkorlikdaharakatqilaolishi, ba’zivaziyatlardaulargayonbosib, boshqavaziyatlardayonbosmaslikkaerishaolishizarur. Ushbuxususiyatlarbolaningmaktabdagiyangisharoitlargatezmoslashaolishinita’minlabberadi. 6-7 Yoshlibolalaro‘qishidagiasosiyqiyinchilikshundaki, ko‘pinchabuYoshdagibolalaro‘qituvchiniuzoqvaqtdavomidatinglayolmaydilar, o‘quvharakatlarigauzoqvaqto‘zdiqqatlariniqarataolmaydilar. Bungasabab, faqat, shuYoshdagibolalardaixtiyoriydiqqatningrivojlanmaganligidaemas, balkibolaningkattalarbilanmuloqotgakirishaolishxususiyatigahambog‘liq. CHunki, shuxususiyatirivojlanganbolalarerkinmuloqotgakirishaoladilar, qiziqtirgannarsalarhaqidaso‘rayoladilar. Natijadaularningo‘qishgabo‘lganqiziqishlariortadivao‘qituvchigapirayotgannarsalarnidiqqatbilanuzoqvaqteshitaoladilar. Demak, bolaningmaktabgatezmoslashishivamuvaffaqiyatlio‘qishidashaxsiyvaijtimoiy-psixologiktayyorgarligininghamahamiyatijudakatta.

Budavrdabolalardaavvalobilishsohalari, so‘ngraesaemotsionalmotivatsionyo‘nalishbo‘yichaichkishaxsiyhayotboshlanadi. Uyokibuyo‘nalishdagirivojlanishobrazlilikdanramzlikkachabo‘lganbosqichlarnio‘taydi. Obrazlilikdeyilgandabolalarningturliobrazlarniyaratishi, ularnio‘zgartirishivaerkinharakatgakeltirishi, ramzlilikdeyilgandaesabelgilartizimi (matematik, lingvistik, mantikiyvaboshqalar) bilanishlashmalakasitushuniladi. MaktabgachaYoshdavrdaijodkorlikjarayoniboshlanadi. Ijodkorliklayoqati, asosan, bolalarningqonstruktorliko‘yinlarida, texnikvabadiiyijodlaridanamoyonbo‘ladi. Budavrdamaxsuslayoqatlarkurtaklariningbirlamchirivojlanishiko‘zgatashlanaboshlaydi. Maktabgachadavrdatasavvur, tafakkurvanutqumumlashadi. BuesabuYoshdagibolalardatafakkurqilishomilisifatidaichkinutqyuzagakelayotganligidandalolatberadi. Bilishjarayonlariningsintezibolaningo‘zonatilinito‘liqegallashiasosidayotadi. Budavrdanutqningshakllanishjarayoniyakunlanaboshlaydi. Nutqasosidagitarbiyajarayonidaboladasoddaaxloqme’yorlarivaqoidalaregallaniladi. Bume’yorvaqoidalarbolaaxloqiniboshqaradi.