Umumiy psixologiya

4.4.MaktabgachaYoshdagibolalarshaxsiningshakllanishi

Bog‘chaYoshidagibolalarshaxsiningshakllanishigako‘ra, budavrniuchbosqichgaajratishmumkin:

birinchidavr - bu 3-4 Yoshoralig‘idabo‘lib, bolaemotsionaljihatdano‘z-o‘ziniboshqarishningmustahkamlanishibilanbog‘liqdir;

ikkinchidavr - bu 4-5 Yoshnitashkilqilibaxloqiyo‘z-o‘zini
boshqarish;

uchinchidavresashaxsiyishchanlikvatadbirkorlikxususiyatiningshakllanishibilanxarakterlanadi.

Maktabgachadavrdaaxloqiytushunchalarborgansariqat’iylashaboradi. Axloqiytushunchalarmanbaisifatida, ularningta’lim-tarbiyasibilanshug‘ullanayotgankattalar, Shuningdek, tengdoshlarihambo‘lishimumkin. Axloqiytajribalarasosanmuloqot, kuzatish, taqlidqilishjarayonida, Shuningdek, kattalarningayniqsa, onalarningmaqtovivatanqidlarita’siridao‘tadivamustahkamlanadi. Boladoimobaho, ayniqsamaqtovolishgaharakatqiladi. Bubahovamaqtovlarbolaningmuvaffaqiyatgaerishishgabo‘lganharakatlariningrivojlanishida, Shuningdek, uningshaxsiyhayotihamdauningkasbtanlashidaahamiyatijudakattadir.

Bog‘chaYoshidagibolalardamuloqotningyangimotivlariyuzagakeladi. Bushaxsiyvaishbilarmonlikmotivlaridir. SHaxsiymuloqotmotivlari - bubolanitashvishgasolayotganichkimuammolaribilanbog‘liq, ishbilarmonlikmotivlariesauyokibuishnibajarishbilanbog‘liqbo‘lganmotivlardir. Bumotivlargaasta-sekinlikbilanbilim, ko‘nikmavamalakalarniegallashbilanbog‘liqbo‘lgano‘qishmotivlariqo‘shiladi. Bumotivlarilkbolalikdavridanboshlanib, yuzagakeladiganbolalarningtabiiyqiziquvchanligio‘rnidapaydobo‘ladi. O‘zininamoyonqilishmotivlarihambuYoshdayaqqolnamoyonbo‘ladi. Bumotiv, asosan,bolalarningsyujetli-rollio‘yinlaridaasosiyrolniegallashga, boshqalarustidanrahbarlikqilishgaintilishda, musobaqagakirishishga, nimabo‘lganidahamyutishgaharakatqilishlaridako‘rinadi.

MaktabgachaYoshdavribolalariuchunkattalarberadiganbahojudamuhim. Bolalarbirinchinavbatdama’naviyaxloqme’yorvaqoidalarini, o‘zmajburiyatlarigamunosabat, kuntartibigarioyaetish, hayvonvanarsalarbilanmuomalaqilishme’yoriniegallaydilar. Bundayme’yorlarniegallashbuYoshdagibolalaruchunqiyinhisoblanib, ularniyaxshio‘zlashtirishiuchunsyujetli-rollio‘yinlaryordamberishimumkin. Bog‘chaYoshiningoxirlarigakelib, ko‘pchilikbolalardaaniqbiraxloqiyqarashlartarkibtopadi, Shuningdek, odamlargamunosabatbilanbog‘liqbo‘lganshaxsiysifatlarjumladan: kishilarganisbatandiqqat-e’tiborli, mehribonbo‘lishxususiyatihamshakllanadi. KattaYoshdagibolalarko‘phollardao‘zxatti-harakatlarisabablarinitushuntiribberaoladilar.

3-3,5 Yoshlaroralig‘idabolalaro‘zlariningmuvaffaqiyatvamuvaffaqiyatsizliklarigao‘zmunosabatlarinibildiradilarvabumunosabat, asosan, ularningo‘zlarigaberadiganyuqoribaholariasosidashakllanadi. 4 Yoshlibolalaresao‘zimkoniyatlarinirealbaholayoladilar. Lekin, 4-5 Yoshlibolalarhalishaxsiyxususiyatlariniidroketishgavabaholashgaqodiremaslar, Shuningdeko‘zlarihaqidama’lumbirxulosaniberaolmaydilar. O‘z-o‘zinianglashlayoqatikattabog‘chaYoshidanrivojlanib, avvaluqandaybo‘lganinivakelajakdaqandaybo‘lishinifikrlabko‘rishgaharakatqiladi. Buesabolalarberadigan«Menkichkinapaytimdaqandaybo‘lganedim?», «Menkattabo‘lganimdakandaybo‘laman?»singarisavollaridako‘rinadi. Kelajakhaqidafikryuritib, bolalarkelgusidakuchli, jasur, aqllivaboshqaqimmatliinsoniyfazilatlargaegabo‘lishigaharakatqiladilar.

Kichikvao‘rtabog‘chaYoshidabolaxarakteriningshakllanishidavometadi.Uasosan, bolalarningkattalarxarakterinikuzatishlariasosidatarkibtopadi. SHuyillardanboshlab, boladaahamiyatlihisoblangan - iroda, mustaqillikvatashabbuskorlikkabiahamiyatlishaxsiyxususiyatlarrivojlanaboshlaydi. Kattabog‘chaYoshidabolaatrofidagiodamlarbilanturlifaoliyatlardamuloqotvamunosabatlargakirishishgao‘rganaboshlaydi. Buesaungakelajakdaodamlarbilanmuloqotgakirishaolishida, ishbo‘yichavashaxsiymunosabatlarinisamaralio‘rnataolishidafoydakeltiradi.Bolaningatrofidagikishilarbilanbo‘lganmunosabatlari, asosidaturlixilmotivlaryotadi. Bularninghammasibolaningindividualliginitashkiletib, uningboshqabolalardannafaqatintellekti, balkiaxloqiymotivatsionjihatdanfarqlanadiganshaxsgaaylantiradi.

MaktabgachaYoshdagibolalarshaxsirivojlanishiningasosiyo‘zgarishlari, ularningo‘zshaxsiysifatlari, layoqatlari, muvaffaqiyatvamuvaffaqiyatsizliklarinianglash, o‘zini-o‘zianglashikabihislarningyuzagakelishihisoblanadi.

BuYoshdagibolalarshaxsiningshakllanishidaularningota-onalarihaqidagifikrlarivaulargaberadiganbaholarinihoyatdaahamiyatlidir.

Bog‘chaYoshidagibolalarningxayoliasosan, ularningturli-tumano‘yinfaoliyatlaridao‘sadi. Biroq, shunarsadiqqatgasazovorki, agarbog‘chaYoshidagibolalardaxayolqilishqobiliyatibo‘lmagandaedi, ularningxayolihamxilma-xilbo‘lmasedi. Bog‘chaYoshidagibolalarlingxayollariturlixilmashg‘ulotlardahamo‘sadi. Masalan, bog‘chaYoshidagibolalarloydanturlinarsalaryasashni, qumdanturlinarsalarquribo‘ynashnivarasmsolishniyaxshiko‘radilar, Anashundaymashg‘ulotlarbolalarxayoliningo‘sishigafaolta’sirqiladi.

Bog‘chaYoshidagibolalarxayoliningo‘sishigafaolta’sirqiluvchiomillardanyanabiri - ertaklardir. Bolalarhayvonlarhakidagiturliertaklarnieshittanlaridashuertaklardagiobrazlarganisbatanma’lummunosabatlariyuzagakeladi.

Bog‘chaYoshidagibolalardayoqimlivayoqimsizhis-tuyg‘ularg‘oyatkuchlivajudateznamoyonbo‘ladi. BuYoshdagibolalarninghis-tuyg‘ulariko‘pjihatdanularningorganikehtiyojlariningqondirilishivaqondirilmasligibilanbog‘liqdir. Buehtiyojlarningqondirilmasligisababliboladanoxushlik (yoqimsiz), norozilik, iztiroblanishtuyg‘ulariniqo‘zg‘aydi.

Kattabog‘chaYoshidagibolalarningburchhissi - «nimayaxshi-yu», «nimayomon»liginianglashlaribilanularningaxloqiytasavvurlariorasidabog‘liqlikbor. Kattaodamlartomonidanbuyurilganbirontopshiriqnibajarganlaridamamnunlik, shodliktuyg‘ularipaydobo‘lsa, birontartibqoidanibuzibqo‘yganlaridaxafalik, ta’bixiralikhissitug‘iladi.

Shuningdek, bog‘chaYoshidagibolalardama’naviyhissiyotlardano‘rtoqlik, do‘stlikvajamoachilikhislarihamyuzagakelaboshlaydi. Bolaningbog‘chaYoshidagidavridaestetikhissiyotlarihamanchatezo‘sadi. Bog‘chaYoshidagibolalardaestetikhislarningnamoyonbo‘lishini, ayniqsa, ularningchiroyli, yangikiyim-boshkiyganlaridajudayaqqolko‘rishmumkin.