Umurtqasizlar zoologiyasidan

Muhokama uchun savollar:
1. Qon ikki so‘rg‘ichlisining rivojlanishi nechta xo‘jayinda kechadi?
2. Odamlarda shistosomalaming qanday turlari parazitlik qiladi?
3. 
Shistosomalar 
tuzilishi 
va 
ko‘payishi 
bilan 
boshqa 
so‘rg‘ichlilardan qanday farq qiladi?
14-mashg‘ulot. Monogeneyalarning asosiy tuzilish xususiyatlari va
kopayishi
Baqa ko‘pso‘rg‘ichIisining sistematik o‘rni
Tip. Yassi chuvalchanglar-Plathelminthes
Sinf. Monogeneyalar-Monogenoidea
Vakili. Baqa ko‘pso‘rg‘ichlisi-Polystoma integerrimum
Kerakli materiallar va jihozlar.
Baqa ko‘pso‘rg‘ichlisining 
bo‘yalgan tayyor preparati, lupalar, mikroskoplar, ho‘l va quruq 
materiallar, dioproektor, Baqa ko‘pso‘rg‘ichlisining rivojlanish sikli aks 
ettirilgan jadvallar.
Mashg‘ulotning 
maqsqjlL
Baqa 
ko‘pso‘rg‘ichlisi 
misolida 
Monogeneyalarning o‘ziga xos tuzilishi, ko‘payishi va parazitlikka 
moslashish xususiyatlarini o‘rganish.
Identiv o'quv maqsadlari:
1. Monogeneyalar tuzilishi va ko‘payishi jihatidan so‘rg‘chlilardan 
farqini ayta oladi.
2. Monogeneyalar qaysi hayvonlarda parazitlik qilishini tushuntira 
oladi.
Mavzuning qisqacha mazmunL
Baqa ko‘pso‘rg‘ichlisining tanasi 
yelkadan qorin tomonga qarab yassilangan, oldingi uchi ingichkaroq,
81

---

keyingi qismi esa bir oz kengroqdir. Voyaga yetganlari 6-8 mm 
uzunlikda boMadi. Ularning yopishish organi-diskasi tanasining keyingi 
uchida boMib, unda 6 ta so'rgMch va 2 ta katta ilmoqlari mavjud.
Bulardan tashqari diskda 16 ta kichik ilmoqchalari ham bor. 
Ularning 6 tasi bitta so ‘rg‘ichning markazida joylashgan. Tana 
qoplagMchi so‘rgMchlilamikiga o‘xshash boMgan tegumentdan iborat. 
Ovqat hazm qilish sistemasi tanasining oldingi tomonida joylashgan 
ogMz teshigidan 
boshlanadi. 
Undan 
keyingi 
muskulli 
halqum 
qizilo‘ngachga ochilib, shoxlangan, lekin uchlari berk «ko'richak» bilan 
tugallanadi. Ayirish sistemasi protonefridiylardan iborat boMib, ularning 
asosiy ayirish naychalari parazitning bosh tomonidan tashqariga ochiladi 
(30-rasm).
Nerv sistemasi bir juft bosh nerv 
gangliyasidan va ulardan tarqaluvchi 3-4 juft 
nerv tolalaridan iborat. Jinsiy sistemasi 
germafrodit. 
O lz 
taraqqiyotini 
xo‘jayin 
almashtirmasdan 
o ‘tkazadi, 
faqat 
bir 
organizmning o‘zida yashash joyinigina 
o ‘zgartiradi.
Baqa ko‘pso‘rgMchlisining lichinkalari 
itbaliqlarining jabrasida, voyaga yetganlari 
esa baqaning siydik pufagida parazitlik 
qiladi. 
Bahorda 
baqalar 
ko‘payishga 
kirishganda bu parazitlar ham tuxum qo‘ya 
boshlaydi. Tuxumdan usti kiprikchalar bilan 
qoplangan 
kichik 
lichinkalar 
chiqadi.
Lichinkalarida so‘rg‘ichlar boMmasa ham 16 
ta ilmoqchalari boMadi.
Ular oldin suvda erkin suzib yuradi, 
keyin esa itbaliqlaming jabralariga yopishib
ta yirik
oladi. Bunday lichinkalarda 2 
ilmoqlar hosil boMadi va asta- 
sekin ularda so'rgMchlar ham 
rivojlana boshlaydi.
Itbaliqlaming jabrasida ular 
voyaga yetib tuxum qo'yadi. 
Tuxumlardan 
ikkinchi 
avlod 
lichinkalari rivojlana boshlaydi, 
lekin ular itbaliqlaming jabrasida