Universiteti energo-mexanika fakulteti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish yo

va vazifalari


Yuqoridagi rasmda Amiak ishlab chiqarish sexining modellashtieilgan holati keltirilgan. “Navoiyazot” AJda har bir o’lchov asbobidan olingan natijalar kontrollerlar tomonidan nazorat qilinadi. Har bir controller o’ziga kelib tushayotgan ma’lumotlarni qabul qiladi va me’yoriy qiymatlar bilan solishtirib boradi. Ishlab chiqarish jarayonidagi qiymaylar ortib ketsa avtomatik ravishda DCC kontrolleri yordamida zavod avtomatik tarzda blokirovkaga tushiraladi. Bu kontrollerning vazifasi zavoddagi avariya holatida zavodni o’chirishdan iborat. ESSD kontroleri esa zavoddagi to’liq ishlab chiqarish jarayoniga javobgar controller sanaladi. Bu controller ta’lab qo’yilgan maxsulotni me’yorda ishlab chiqishi uchun javobgar kontrollerdir.
ESSD kontroleri operatorlarga signallarni yetqazib turadi va ulardan qo’shimcha buyruqlar, ularning ijro etilishini ta’minlaydi. DCC kontrolleri ham operatorlardan kelayotgan signalllarni qabul qiladi, va EESD kontrollerining ish jarayonida nosozlik kelib chiqsa o’chirib qo’yish uchun muntazam ish jarayonida bo’ladi.
Zavoddagi har bir kontroller o’z ish jarayonida mavjudligini va ishlayotgan ekanligini boshqaruv pultiga yetqazib turadi. Agarda bir kontrooler ishdan chiqsa uning yordamchi kontrolleri barcha vazifalarni o’z zimmasiga oladi. Shu sababli zavoddagi ish jarayoni tinimsiz ravishda davom etib turadi.

“Navoiyazot” AJda o’lchov uskunalarining turlari

“Navoiyazot” AJ juda katta ishlab chiqarish joyi bo’lganligi uchun u yerda tizim barqaror ishlayotganini turli o’lchov asboblari nazorat qilib turadi. U yerdagi har bir o’lchov asbobining qabul qialyotgan natijalariga qarab jarayon to’g’ri kechayotgan, yoki aksinchaligi boshqaruv pultiga uzluksiz ravishda yetqazib turiladi.Sexlarda o’lchov asboblarining quyidagi turlari mavjud: mexanik, elektr, elektronniy.
O'LCHANGAN QIYMATLAR TURIGA QARAB:
Harorat;
Bosim va kuchlanish (vakuum);
Iste'mol va miqdor;
Suyuqlik va quyma jismlarning darajasi;
Konsentratsiya, namlik va zichlik;
Elektr qiymatlari;
Tarkibi (tahlil);
Fiz. parametrlar (tebranish, shovqin, ofset va boshqalar)
O’lchov asboblaridan kelgan ma’lumotlar quyidagi tartibda taxrir qilinadi. Har bir o’lchov asbobidan olingan ma’lumot, ishlab chiqarish jarayoniga belgilab qo’yilgan ma’lumotlar bilan solishtiriladi. Quyidagi usullar bilan kampyuter tizimiga uzatiladi.
MALUMOT USULI BILAN
Qo'l ishorasi bilan;
Namoyish;
O'z-o'zidan ishlov berish;
Xulosa;
Signalizatsiya
Agarda zavoddagi ish jarayoni avariya holiga kelgan bo’lsa avtomatik o’chiriladi va operatorlarga signalizatsiya beriladi. Zavoddagi har bir kamchiliklarsiz kechishi uchun haroratning o’rni katta. Issiqlik oshib ketsa boshqaruv sistemasida turli nosozliklar olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham uzluksiz ravishda harorat o’lchab turiladi. Ko'pgina texnologik jarayonlar faqat ma'lum bir haroratda to'g'ri o'tadi. Bundan tashqari, o'lchangan harorat ko'rsatkichlari sarflangan energiya qanchalik to'g'ri ishlatilishini aniqlashga yordam beradi.
FAOLIYAT PRINTSIPI BO'YICHA TERMOMETRLARNING TURLARI
Aloqa
Qarshilik termometrlari
Elektron termojuftlar
Bosim o'lchagichlari
Kontaktsiz (pirometrlar)

Haroratni o'lchaydigan asboblar: turlari va ishlash printsipi
Qarshilik termometrlari elektron komponent bo'lib, haroratni o'lchash uchun mo'ljallangan sensor.
Ishlash printsipi metallar, qotishmalar va yarimo'tkazgich materiallarining haroratga elektr qarshiligining bog'liqligiga asoslanadi.
Termopara (termoelektrik konvertor) - sanoatda, ilmiy tadqiqotlarda, tibbiyotda, avtomatlashtirish tizimlarida ishlatiladigan qurilma. U asosan haroratni o'lchash uchun ishlatiladi.

Manometrik termometr haroratni o'lchash uchun asbob bo'lib, uning ta'siri yopiq hajmdagi ishchi moddaning bosimiga haroratga bog'liqligiga asoslanadi. Ishlaydigan moddaga qarab, gaz, suyuq va kondensatsiya termometrlari ajralib turadi.
Manometrik termometrlarning ishlash printsipi yopiq hajmdagi (termosistemada) ishlaydigan (termometr) moddaning bosimiga haroratga bog'liqligiga asoslanadi.
Pirometr-tananing haroratini kontaktsiz o'lchash uchun qurilma.
Faoliyat printsipi ob'ektning termal nurlanish quvvatini, asosan infraqizil nurlanish va ko'rinadigan yorug'lik diapazonlarida o'lchashga asoslangan.
Zavodda juda katta miqdorda mahsulot ishlab chiqarilgani uchun undagi bosim ham uzliksiz ravishda o’lchab turiladi. Bosim-birlik maydoniga perpendikulyar harakat qiluvchi kuch birligi.
Bosimning quyidagi turlari ko’rib o’tamiz:
Mutlaq-bu boshqa atmosfera gazlarini hisobga olmagan holda, bitta gaz bilan thosil bo'lgan bosim. Uni Pa (Paskallar) bilan o'lchaymiz. Mutlaq bosim atmosfera va ortiqcha bosim yig'indisidir.
Barometrik (mutlaq) bosim atmosferadagi barcha narsalarga tortishish bosimi deb ataladi. Oddiy atmosfera bosimi 760C haroratda 0 mm simobdan hosil bo'ladi
Haddan tashqari bosim-bu o'lchangan va atmosfera bosimi o'rtasidagi farq.
Vakuum o'lchangan va atmosfera bosimi o'rtasidagi salbiy farq deb ataladi.

Rasm orqali tizim bosimini qanday nazorat qilinishini korishimiz mumkin.
O'lchangan bosim turlarining xilma-xilligi, shuningdek ularni texnologiyada qo'llash sohalari tizim bosimi birligi va tizimdan tashqari birliklardan foydalanishga olib keldi. Bularga bar, millimetr simob, kvadrat santimetr uchun kilogramm kuch, kvadrat metr uchun kilogramm kuch, millimetr suv ustuni kiradi.
Bosim o'lchash uchun deformatsiya vositalari.
Quvurli (Burdon quvuri) elastik kavisli metall ichi bo'sh naycha bo'lib, uning uchidan biri harakat qilish qobiliyatiga ega, ikkinchisi esa qattiq o'rnatiladi.
Membranalar elastik va elastik. Elastik membrana-bosim ta'sirida egilishga qodir bo'lgan egiluvchan yumaloq tekis (tekis membrana) yoki gofrirovka qilingan (gofrirovka qilingan membrana) plastinka.
Elektr bosimini o'lchash vositalari.
Induktiv bosim konvertorlari-bosimni sezadigan membrana elektromagnitning harakatlanuvchi langaridir. O'lchangan bosim ta'siri ostida membrana harakat qiladi, bu induktiv transduser elementining elektr qarshiligining o'zgarishiga olib keladi. Ushbu qiymat odatda AC ko'priklar yoki rezonans davrlari bilan o'lchanadi. keyinchalik qurilma miqyosida ko'rsatiladi.


O'lchash vaqtida ko'rsatkichlar — qurilmalari o'lchangan qiymatning qiymatini bildiradi, bu qiymatlar — strelka ( ko'rsatkichidan foydalanib, qurilmaning hisoblash moslamalari tomonidan ) shkalasida vizual ravishda aniqlanadi, ( shkalasi bo'ylab harakatlangan yoki aylanadigan va harakatsiz ko'rsatgich ) o’lchanadi.
Qo'lda bilan taqqoslash — inson ishtiroki zarur bo'lgan o'lchash moslamasi. Amaliyot printsipi o'lchangan qiymatni o'lchov, mos yozuvlar qiymati bilan taqqoslashdir.

Natijalarni ro'yhatdan o'tishi — qurilmalari avtomatik ravishda o'lchov natijalarini harakatlanuvchi qog'oz lentasida yoki diskda qayd etadi. Ushbu yozuv odatda o'tgan vaqt ichida o'lchangan qiymatning qiymati qanday o'zgarganligini ko'rsatadigan chiziqdir. Ushbu yozuvga ko'ra, biz xom ashyo iste'moli yoki mahsulotning chiqarilishini kuzatib borishimiz, jarayon to'g'ri o'tkazilganligini baholashingiz va uskunaning avariya sababini aniqlashingiz mumkin.
KO'RSATMALARNING TURIGA qarab o'lchash asboblari analog ( doimiy ) va raqamli ( diskret ) ga bo'linadi.
Chiqish signali yoki o'qishlari o'lchanadigan qiymatdagi o'zgarishlarning doimiy funktsiyasi bo'lgan analog — o'lchash moslamasi.
Raqamli — o'lchash moslamasi, ularning o'qishlari raqamli shaklda taqdim etiladi.
Sexlarda ishlab chiqarish jarayonidagi har qanday signal qabul qilinadi va yetqazib turiladi.


Shunday qilib zavoddagi har bir jarayon aniq hisob-kitoblar orqali nazorat qilib boriladi. Shu sababli u yerdagi barcha ishlab chiqarish jarayonlari nazorat ostida ushlab turilar ekan.
Bundan tashqari zavoddagi ishlab chiqarish jarayonlaridagi sarf miqdori ham o’lchanib boriladi. SHunga qarab xom ashyo miqdori, uning qancha sarflanayotganligi nazorat qilib turiladi.
Misol uchun oqim o'lchagich — moddaning hajmli oqim tezligini yoki massa oqimini o'lchaydigan qurilma, ya'ni moddaning miqdori ( hajmi, massasi ), oqimning ushbu qismidan o'tgan, masalan, quvur liniyasining bir birlik vaqtiga to'g'ri keladigan qismi. Agar qurilmada ( hisoblagich ) o'rnatilgan bo'lsa va bir vaqtning o'zida moddaning miqdorini va miqdorini o'lchash uchun xizmat qilsa, u metr-spramer deb ataladi.
Tortish moslamalari bo'lgan oqim hisoblagichlari torayish moslamasidagi bosim pasayishi oqim tezligiga bog'liq bo'lib, natijada oqim kinetik energiyasining bir qismi potentsialga aylanadi.
Ushbu turdagi oqim o'lchagichlarning ishlash printsipi Venturi effektiga asoslanadi. Oqim hisoblagichi qurilmadagi suyuqlik oqimini toraytiradi, masalan, diafragma va bosim sezgichlari yoki difmanometr belgilangan qurilmaning oldida va to'g'ridan-to'g'ri torayish nuqtasida bosim farqini o'lchaydi.


Pito naychasi - joriy suyuqlikning ( suspenziyasi ) yoki gazning umumiy bosimini o'lchash moslamasi.
Pito naychasiga asoslangan ishlash printsipi turg'un oqim zonasidagi dinamik bosimni o'lchaydi. Bernoulli tenglamasidan foydalanib, dinamik bosimni bilib, biz oqim tezligini va hajmli oqim tezligini aniqlashimiz mumkin.

Rotametrlar toza suyuqlik va gazlarning oqim tezligini o'lchash uchun mo'ljallangan.
Amaliyot printsipi trubadan pastdan yuqoriga yo'nalishda oqimning harakatiga asoslanadi, bu esa barcha faol kuchlar muvozanat darajasiga ko'tariladi. Suzish paytida uchta kuch bor:
o'rtacha zichlikka va suzish miqdoriga bog'liq bo'lgan itarish kuchi;
tortishish kuchi, bu suzish massasiga bog'liq;
suzuvchi shakli va trubaning devorlari orasidagi rotametrning kesimidan o'tadigan oqim tezligiga bog'liq bo'lgan oqim kuchi
Har bir oqim tezligi o'lchash trubasining konusining shakli va o'ziga xos suzuvchi holatiga qarab ma'lum bir o'zgaruvchan qismga mos keladi. Shisha konuslar holatida oqim tezligini to'g'ridan-to'g'ri shkaladan suzuvchi darajada o'qish mumkin. Metalldan yasalgan konuslar holatida, suzuvchi holat — magnit tizimidan foydalanib displeyga o'tkaziladi, qo'shimcha quvvat manbai talab qilinmaydi. Konusning turli xil o'lchamlari va shakllari, shuningdek, suzuvchi ishlab chiqarish uchun turli xil shakl va materiallarni tanlash imkoniyati tufayli turli xil o'lchov diapazonlariga erishilar ekan.
Elektromagnit elektr suyuqliklarining oqim tezligini o'lchash uchun mo'ljallangan. Elektromagnit oqim o'lchagichlari doimiy magnitlar va alternativ oqim bilan ta'minlangan elektromagnitlar bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Oqim o'lchagichni o'lchash zonasidagi quvur o'tkazmaydigan magnit bo'lmagan materialdan tayyorlangan. Ko'pincha, ( inert plastmassa ) floroplast turi, polietilen qo'shiladi.
Harakat printsipi. Magnit maydonning elektr uzatish liniyalarini kesib o'tgan o'tkazgichda, ERI o'tkazgichning harakatlanish tezligiga mutanosib ravishda induktsiya qilinadi. Shu bilan birga, o'tkazgichda hosil bo'ladigan oqim yo'nalishi o'tkazgichning harakat yo'nalishi va magnit maydon yo'nalishiga perpendikulyar. Bu mashhur elektromagnit indüksiyon qonuni — Faraday qonuni. Agar siz o'tkazgichni magnit qutblari o'rtasida oqadigan Supero'tkazuvchilar suyuqlik oqimi bilan almashtirsangiz va Faraday qonuniga binoan suyuqlikdagi ERIni o'lchasangiz, Faradayning o'zi taklif qilgan elektromagnit oqim o'lchagichining asosiy sxemasini olishingiz mumkin.


Xulosa:

Amaliyotimiz chog’ida shunga guvoh bo’ldimki, o’qigan barcha fanlarimizni amaliyotda qanday qo’llanilishini ko’rsak anchagina bilim darajamiz yuqoriga ko’tarilar ekan. Biz har bir jarayonning boshlanishi va uning qanday tarzda yakunlanishini ko’rdik. Sohamiz barcha tarmoqlarning jamlanmasi va u uzluksiz ravishda barcha tarmoqlarni boshqarish uchun xizmat qilar ekan. Biz amaliyot davrida “Navoiyazot” AJga ishga kirish va unda biz duch kelishimiz mumkin bo’lgan holat va savollar to’g’risida qisqacha ma’lumotlar berilib tushuntirish ishlari olib borildi. Zavoddagi ish jarayoni ancha qiziq va u yerdagi barcha sharoitlar ishchi guruhlarning ish samaradorligini oshirish uchun xizmat qilar ekan.

Zavod avariya jarayonlardan ancha kuchli himoyalangan, shunday bo’lsa ham har bir xodim uchun himoya niqoblari va kaskalar biriktirilgan. Bizga ham zavoddagi sexlarni aylanishimiz, ulardagi uskunalar bilan tanishib chiqish vaqtimizda barcha zaruriy narslar bilan ta’minlandik. Bizga biriktirilgan sexlar nafaqat boshqaruv tizimlari, sexlarni aylantirib chiqish bilan cheklanib qolmasdan uskunalarning ishlashini ko’zimiz bilan ko’rib taxlil qilishimiz uchun olib chiqishdi. Biz sohamizning naqadar qiziqarli va foydali tomonlari ko’p ekanligini zavoddagi amaliyot davridamizda yanada chuqurroq tushunib oldik. Biz o’qishni tugatgach shu zavodda ishlashnuchun o’z qiziqishimizni bildirdik. Sababi buyerdagi har bir jarayon biz uchun ham qiziq, ham aynan biz qiziqadigan uskunalar ishlash jarayonlari bilan bog’liqligida ekanligidir.


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   https://uz.wikipedia.org/wiki/Navoiyazot_aksiyadorlik_jamiyati
   
2. 
   http://www.uznature.uz/uz/site/news?id=230
   
3. 
   JSC_Navoiyazot_Na_Plant_03-01_Wed_Morning500
   
4. 
   Обучающий сменар_информация цеха