Universiteti iqtisodiyot fakulteti kadrlar menejmenti yo

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY

UNIVERSITETI

IQTISODIYOT FAKULTETI

KADRLAR MENEJMENTI YO’NALISHI

SIRTQI TA’LIM


MUSTAQIL ISH

Mavzu: Liderlik tushunchasi va liderlik uslublari

Bajardi: Nazarov A

Qabul qildi: G’ofurov A


Toshkent – 2019

Liderlik tushunchasi va liderlik uslublari

Reja:

Kirish

1. 
   Liderlikka xatti-xarakat yondoshuvi.
   
2. 
   Samarali liderlikka vaziyatli yondoshuvlar.
   
3. 
   Liderlik uslublari
   

Xulosa

Adabiyotlar


Kirish

Liderlik – maksadlarga erishishda individumlar va odamlar guruxiga ishlash xissini uygotish uchun ta’sir kilish kobiliyatidir. Liderlik nazariyasi liderlikning kaysi xarakteristikalari kuprok samarali va nima uchun shundayligini aytib berishga xarakat kiladi. Bixeviorist olimlar samarali liderlikning asosiy omillarini aniklashda 3 ta yondashuvni kullaydilar: shaxsiy fazilatlar nuktai-nazaridan yondashuv; xatti-xarakat yondashuvi; va vaziyatli yondoshuv.

Shaxsiy fazilatlar nuktai-nazaridan yondoshuv. Liderning shaxsiy nazariyasiga shuningdek, buyuk insonlar nazariyasiga asosan, eng yaxshi raxbarlar xamma uchun umumiy bulgan shaxsiy fazilatlarning tuplamiga ega buladi. Agar ushbu fazilatlarni e’lon kilish imkoniyati bulganda, odamlar ularni uzlarida tarbiya kilishni urganib, samarali raxbarlar bulishni urganishgan bular edilar. Urganilgan xususiyatlarning ba’zilari kuyidagilar: intellekt (zakovat) va bilim darajasi, taassurot koldiradigan tashki kurinish, xalollik, soglom fikr, ijtimoiy va iktisodiy ma’lumot, tashabbuskorlik va uta yukori ishonuvchanlik darajasi.

40-yillarda olimlar shaxsiy fazilatlar va liderlikka nisbati tugrisidagi yigilgan ma’lumotlarni urgana boshladilar. Stogdild liderlik borasida izlanishlar olib bordi va xozirgi bixeviorist-olimlar xam tan oladigan xulosaga kelgandi: odam bir kancha shaxsiy fazilatlar tuplami evaziga raxbar bula olmaydi.

Xatti-xarakat yondoshuvi. Xatti-xarakat yondoshuviga kura, samaradorlik raxbarning shaxsiy fazilatlari bilan emas, balki uziga buysungan xodimlar bilan uzini tutish orkali belgilanadi. Uslubning samaradorligi konkret vaziyatning xarakteri bilan boglik vaziyat uzgarganda, shunga mos uslub xam uzgaradi.

Vaziyatli yondoshuv. Keyingi izlanishlar kursatishicha, raxbarlikning samaradorligida kushimcha omillar katta axamiyat kasb etadi. Bu vaziyatli omillar uziga buysunuvchilarning extiyojlarini va shaxsiy fazilatlarini, topshiriklarning xususiyati, muxitning talablari va ta’sirini, shuningdek raxbardagi axborotni uz ichiga oladi. Shuning uchun, liderlikning zamonaviy nazariyasi vaziyatli yondoshuvga e’tiborni karatdi. Izlanishlarga kura, vaziyatlar turli tashkiliy tuzilmalarini talab kilganidek konkret vaziyatning xarakteriga asosan raxbarlikning turli usullari xam tiklanishi kerak.

LIDERLIKKA XATTI-XARAKAT YONDOSHUVI.

Raxbarlik uslubi – boshkaruvda buysunuvchilarga nisbatan maksadlarga erishishda ta’sir utkazish uchun raxbarning xatti-xarakati va uzini tutish odatlaridir. An’anaviy turkumlashda uslub avtokratik va liberal bulishi mumkin yoki ishga karatilgan uslub va odamga karatilgan uslub deb karaladi. Boshkaruv amaliyotida raxbarlik uslubining 3 turi kursatiladi:

1. 
   Javobgarlikni uzatish orkali raxbarlik
   
2. 
   Demokratik uslub
   
3. 
   Avtoritar uslub
   

Uslublarning xar biri uzining xususiyatlariga ega va ularning samarali kullanilishi konkret sharoitlarga boglik. Uslubni tanlashda ularning afzalliklari va kamchiliklarini tugri kursatish zarur.

Javobgarlikni uzatish orkali raxbarlik.

Ustunliklari: anik tashkil kilish va vakolatlarni tartibga solish; yaxshi xodimlar ragbatlantirilib, ularga erkinlik beriladi, javobgarlik anik tartibga solinadi.

Kamchiliklari: motivlashtirish doim birinchi urinda kursatiladi, xodimlarning yetarli malakasining bulmasligi tufayli xato karorlarni kabul kilish.

Demokratik raxbarlik uslubi.

Ustunliklari: jamoada yaxshi ruxiy muxit va xodimlarning fikrlarini yaxshi kabul kilish.

Kamchiliklari: kattikkul raxbarlikka nisbatan samaradorligi kam, xar doim xam kupchilikning karori, bir raxbarning karoridan yaxshi emas, javobgarlikning urnatilishi bir taraflama emas, tizim xodimlarining shaxsiyatiga nisbatan yukori talablar kuyadi.

Demokratik raxbarning xodimlar xakida tasavvurlari avtokratik raxbar tasavvurlaridan fark kiladi. MakGregor buni «Y» nazariyasi deb atagan:

Mexnat – tabiiy jarayondir. Agar sharoit konikarli bulsa, ishchilar nafakat ma’suliyatni uz buyinlariga oladilar, balki uzlari u tomon intiladilar.

Agar odamlar tashkilot maksadlariga karatilgan bulsalar, ular uzlarini boshkarib, uzlarini nazorat kiladilar.

Maksadlarga erishish uchun yunaltirish ragbatlantirish funksiyasi xisoblanadi.

Muammoni ijobiy xal kilish kobiliyati tez-tez uchraydi, birok urtacha xodimning intulektual potensiali kisman ishlatiladi.

Demokratik uslub yuritilayotgan tashkilotda vakolatlarning yukori darajada nomarkazlashtirilishi bilan izoxlanadi.

Avtoritar raxbarlik uslubi.

Ustunliklari: raxbarlik jiddiy tashkil etilgan, javobgarlik bir taraflama urnatilgan, bu uslubda kuchli raxbar shaxslar uzlarini namoyon etishlari mumkin.

Kamchiliklari: tizim ratsional emas, raxbarda ishlar xaddan ortik malakali xodimlar xam karorlar kabul kilishda uz bilimlarini kullaydilar.

Avtokratik lider boshkaruvda avtoritar buladi. Duglas Mak Gregor avtokratik raxbarning xodimlarga nisbatan munosabatini «X» nazariyasi deb atadi.

1. 
   Odamlar ishlashni yoktirmaydilar, imkoni buldi deguncha ishdan kochishga xarakat kiladilar.
   
2. 
   Odamlarda xalollik yuk, ular ma’suliyatdan kochishga xarakat kilib, ustlaridan boshkarishlarini istaydilar.
   
3. 
   Odamlar kuprok ximoyalanganlikni istashadi.
   
4. 
   Odamlarni ishlatish uchun majburlash, nazorat va jazolash bilan kurkitish zarur.
   

Avtokrat uzining xodimlariga karor kabul kilish erkinligini bermaydi.

Raxbarlik uslublarini tasniflash uchun avtokratik va demokratik xususiyatlarini takkoslash kerak. «X» va «Y» nazariyalariga asosan yukori va past unumdorligi bulgan guruxlarning raxbarlari ishga karatilganligi («X» nazariyasi) va odamga karatilganligi («U» nazariyasi) buyicha tasniflangan.

Laykert liderlik uslubining turtta asosiy tizimini taklif etgan: ekspluatator-avtoritar, adolatli-avtoritar, konsultativ-demokratik va ishtirokka asoslangan.
SAMARALI LIDERLIKKA VAZIYATLI YONDOSHUVLAR. Raxbarlik jarayonidagi murakkabliklarni xal kilishda 4 ta vaziyatli modellar ishlab chikilgan: Fidler raxbarligining vaziyatli modeli, Mitchel va Xausning «yul-maksad» yondoshuvi, Xersi va Blansharning xayot sikli nazariyasi va raxbar tomonidan karor kabul kilishning Vrum-Yyeton modeli.

Fidler raxbarligining vaziyatli modeli. Bu model raxbar xatti-xarakatigaga ta’sir etuvchi 3 ta omilni ajratib kursatadi:

Raxbar xamda jamoa a’zolari orasidagi munosabat.

Vazifa tarkibi. Vazifaning shakllanishida aniklik va odatiylik.

Lavozimli vakolatlar.

Fidlerning fikricha, uyoki bu raxbarning uslubi doimiy xisoblanadi. Fidler fikricha, odamlar munosabatlariga karatilgan raxbarning uslublari raxbar uchun vaziyatlarda samaralirokdir. Bunday uslub raxbarning ta’sir ettirish imkoniyatini kengaytiradi.

Mitchel va Xausning «yul-maksad « yondoshuvi.

Ularning «yul-maksad» yondoshuvi raxbarlarning vaziyatga munosib ravishda raxbarlik uslubini kullashni talab etadi.

«Yul-maksad» termini kutilishlar nazariyasi kabi tushunchalarga yakin, shuningdek urinish–unumdorlik, unumdorlik–natijalar kabilar xam shular jumlasidandir. «Yul-maksad» yondoshuvi raxbar xulk-atvorining motivlashtirishga, konikishga va xodimlar mexnat unumdorligiga ta’sirini tushuntirishga xarakat kiladi. Xaus raxbarlikning kuyidagi uslublarini kurib chikkan: kullab-kuvvatlash uslubi; instrumental uslub; karor kabul kilishda xodimlar ishtirokini ragbatlantiradigan uslub va muvaffakiyatga karatilgan uslub.

Xersi va Blansharning xayot sikli nazariyasi. Pol Xersi va Ken Blanshar xayotiy sikl nazariyasi deb atalgan liderlikning vaziyatli nazariyasini ishlab chikdilar. Bunga asosan samarali liderlik uslublari bajaruvchilarning yetukliligiga boglik buladi. Liderlikning bajaruvchilarning yetukligi darajasiga mos bulgan 4 ta uslublari mavjud: kursatmalar berish, «sotish», ishtirok etish, vakolatni uzatish.

Raxbar tomonidan karor kabul kilishning Vrum-Yyeton modeli. Vrum-Yyettonning karorlar kabul kilish modeli e’tiborni karorlar kabul kilish jarayoniga karatadi. Bu modelda karorlar kabul kilishning avtokratik uslubdan boshlab keyin konsultativ va tula katnashishi bilan tugaydigan 5 ta raxbarlik uslublari mavjud.

Siz uzingiz muammoni yechasiz yoki karor kabul kilasiz.

Siz uz xodimlaringizni kerakli axborotni kabul kilasiz va keyin muammoni uzingiz xal kilasiz.

Siz muammo taallukli bulgan xodimlarga muammoni individual bayon kilasizda ularning goya va takliflarini tinglaysiz. Ushbu fikrlarni xisobga olgan yoki xisobga olmasdan xolda karor kabul kilasiz.

Siz uzingizning xodimlaringiz guruxiga muammoni bayon etasiz va butun jamoa barcha goyalar va takliflarni tinglaydi. Bunday fikrlarni xisobga olib yoki xisobga olmasdan siz karor kabul kilasiz.

Siz uzingizning xodimlaringiz guruxiga muammoni bayon etasiz. Bu guruxga «uzingizning» karoringizni ma’kullashlarini istab ta’sir utkazishga xarakat kilmaysiz, balki butun gurux ancha ma’kul xisoblagan xar kanday karorni kabul kilishni va bajarishni xoxlaysiz.

LIDERLIK USLUBLARI

Biznesning muvaffaqiyatli oshkoralik darajasi eng ko'p peshqadamlarning muvaffaqiyatlari va muvaffaqiyatsizliklari bilan aniqlanadi. German-amerikan psixologi Kurt Levin va ularning hamkori 1939-yilda etakchi kasalliklar bilan bog'liq bo'lgan kasalliklarni o'rganish orqali kechiriladi va 3 ta etakchilikni aniqlaydi.

Avtoritar. Bunday peshqadamlik imtiyozlari yaxshi qabul qilinadi, ular qabul qilinadigan joylarda qabul qilinadi va qabul qilinadi. Menga kasbiy yordam berishdan oldin, ishchilarga yaxshi ta'sir qiladi va ta'sir qiladi.
Demokratik. Bu etakchilikni amalga oshiradigan jamoaning boshqa joylariga boshqa aniqlik kiritiladi. Bu etakchi klubning ma'no jihati yaxshidir, qabul qilish jarayoni davom etadi va davom etadi. Maktabgacha bo'lgan intellektual qobiliyatning yaxshiligi va yaxshiligi, sog'lig'ining yaxshilanishi va yaxshilanishi.

Xulosa

Liberal Bu etakchilikni yaxshilaydigan va rivojlanishga moyil bo'lgan kasalliklarni kamaytirishga imkon beradi. Bu erda qabul qilinadi. Bu yangi ishchilar mustaqil ravishda yangi, ko'proq mas'uliyatli aloqalar. Bunga o'qitish va o'qishni o'rganish orqali ko'proq mahsulot olish mumkin bo'lgan shaxslarga bu samaradorlik samarasini yo'qotadi.

Bu tajriba tajribani aniqlab, uni samarali va samarali tarzda amalga oshirishga imkon beradi. Avtotexnika yaxshilanishi inqilaba yo'lini ochish, liberal yaxshilanish va yomon munosabatda bo'lish joylarida ishlamaydi. Ammo demokratik huquqiy va boshqa barcha holatlar yaxshilanadi. Biznesga o'qishga kirish, o'qishni o'rganish va bilimlarni oshirish, shuningdek, boshqa etakchi universitetlar o'quvchilari ko'proq samaraliroq bo'lishlari mumkin.

Adabiyotlar

1. 
   Hayrullayev M. Farobiy ruhiy proseslar va ta’lim – tarbiya to’g’risida. T: O’qituvchi. 2016.
   
2. 
   To’raqulov E, Rahimov S. Abu Rayhon Beruniy ruhiyat va ta’lim – tarbiya
   

haqida T: O’qituvchi. 2017.

3. 
   uz.wikipedia.org/wiki/Liderlik
   
4. 
   zamin.uz
   
5. 
   http://www.abt.uz
   
6. 
   referat.arxiv.uz