Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
bir yoshgacha bola psixikasi o’sishining
o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) kattalar nutqini tushunish hamda dastlabki so’zlarni mustaqil talaffuz qilish; 2)predmetlar bilan xilma- xil harakatlarni uyg’unlashtirib, ish - harakatini bajarish; 3) yurishga urinishning ro’y berishi; 4) xatti-h arakatni so’z bilan boshqara olish; 5) so’z bilan go’dakning idrok qilish faoliyatini boshqarish va hokazolar. Shunday qilib, bir yoshgacha go’dak egallagan eng qimmatli xususiyat paydo bo’ladi va u boladagi ijtimoiy ehtiyojning vujudga kelishida va unin g shu ehtiyoj orqali katta yoshdagi odamlar bilan bevosita muloqotga kirishida o’z ifodasini topadi. Shuning uchun jismlar bilan maqsadga muvofiq xatti-harakatlarni birgalikda amalga oshirishda, bilish jarayonlari va shakllari zamirida muloqotga ehtiyoj tu g’iladi. Go’dakning o’sishi kattalar bilan muloqotga kirishish natijasida ro’y beradi. Demak, uch oylik go’dak gapirayotgan odamni o’z ko’zlari bilan topish imkoniyatiga ega bo’ladi, chunki unda shu paytgacha tovush manbaini izlash uquvi shakllanadi. Shun ga ko’ra, bola tovush kelgan tomonga qarab, so’zlovchiga munosabatini his - tuyg’uga o’rab ifodalay oladi. Go’dakning borgan sari diqqat bilan atrof -muhit manzaralarini va har xil ovozlarni eshitish hamda ko’rish imkoniyati uning umumiy o’sishida alohida aha miyat kasb etadi. Tajribalar tahlilidan ko’rinishicha, ko’rish, eshitish analizatorlari go’dakning voqelik va borliq bilan, kattalar bilan o’zaro muloqotga kirishishi natijasida takomillashadi. 100 Go’dakning o’z ko’zlari orqali inson va jismlar to’g’risida m uayyan ma’lumot olishi turmush tajribasi ortib borishi bilan vujudga keladi. Eshitish analizatorlari yordamida tovushlarni idrok qilish ovozlarni farqlashdan iborat shartli reflekslarning tabiatiga ko’proq bog’liqdir. Shu sababli go’dak inson bilan musiqan ing tovushini ajrata biladi, ularning kuchsiz va kuchliligini, yoqimli va shovqinliligini sezadi. Uning eshitib tushunishi va nutqni idrok qilishi ko’pincha shartli bog’lanishlarning sifati bilan o’lchanadi. Inson zotining bir yoshgacha davrini nutqgacha d avr deb atash odat bo’lib qolgan. Bu davr mobaynida go’dak bosh miya yarim sharlari ikkinchi signallar sistemasi faoliyati bilan bog’liq anchagina ishlarni amalga oshiradi. Nutqni tushunib idrok qilish esa kun sayin o’sib, takomillashib boradi, uning ko’lami kengayadi. Go’dak ikki oylik bo’lgunicha gudurlashni o’rganadi. G’udurlanish ijobiy his - tuyg’u, barqaror kayfiyatning mahsuli sifatida boshlanadi. U asta-sekin artikulyar apparatning takomillashuvi natijasida tovushlarni o’zaro farqlay boshlaydi. Yuqorida aytilganlarning barchasi, bola amalga oshirayotgan nutq faoliyatining nishonasi tug’ilayotganini ko’rsatadi. Go’dak hayotining birinchi yarim yilida turli xususiyatlarga ega analizatorlar rivojlanib, orientirlash reaktsiyasi aniqroq ifodalana boshlaydi. Shartli reflekslar ko’lami tobora kengayishi natijasida voqelikka hissiy munosabat takomillashadi. Go’dak hayotining ikkinchi yarim yilida esa u kattalarning imo-ishoralarini tushunib idrok qila boshlaydi. Faol nutq alomatlarining vujudga kelishi bi lan go’daklik davri tugaydi va ilk bolalik yo'sh davri boshlanadi. 22 Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|