Urbanizatsiya va atrof muhit Reja: Urabanizatsiya; Atrof muhit haqidagi tushunchalar

Urbanizatsiya va atrof muhit

Reja:
1. Urabanizatsiya;
2. Atrof muhit haqidagi tushunchalar;
3. Urbanizatsiyaning maqsadlari;
1. Urbanizatsiya (frans. urbanisation, ing. urbanization, lot. urbanus — shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi oʻzgarishlar bilan bogʻliq. U. — tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik jarayondir. U.ning torroq doiradagi demografikstatistik tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning (ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmogʻining koʻpayib borishini anglatadi.
Dastlabki shaharlar mil. av. 3—1ming yilliklarda Misrda, Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek, Yevropa va Afrikaning Oʻrta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunonrim dunyosida esa Rim va Karfagen sh.larining mavqei yuqori boʻlgan. Oʻrta asrlar va Uygʻonish davrida kapitalistik i.ch. unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon shaharlarda aholi sonining oʻsib borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik shaharlar paydo boʻla boshladi.

«Urbanizatsiya» so‘zi lotin tilida shahar ma'nosini anglatib, mamlakat (mintaqa) aholisi tarkibidagi shahar aholisining salmog‘i orqali o‘lchanadi. Urbanizatsiya jarayonlarining asosiy natijalari quyidagilar bilan bog‘liq:

- barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash;
- aholi turmushining sifati yaxshilash va darajasini ko‘tarish; 
- uy-joy, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma ob'yektlari qurilishini keng miqyosda amalga oshirish;
- yer uchastkalaridan samarali foydalanish;
- shaharlarni iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik omillar, mavjud shart-sharoitlarni hisobga olgan holda kompleks rivojlantirish;
- industrial-innovatsion rivojlanishning ustuvor vazifalarini hal etish va raqamli iqtisodiyotni qo‘llash;
- katta, o‘rta va kichik shaharlar rivojlanishini maqbullashtirish;
- shahar aglomeratsiyalari orqali ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning samarali shakllarini tatbiq etish;
- shaharlarda sanoat zonalari, texnoparklar, innovatsiya markazlari tashkil etish.

2. Atrof-muhit deganda erdagi barcha organizmlarning rivojlanishi va hayotiga ta'sir qiluvchi barcha sharoit va ta'sirlarning yig'indisi tushuniladi. Ekologiya - bu tirik organizmlar va ularning jismoniy atrof-muhit o'rtasidagi o'zaro ta'sirni o'rganadigan fan. Ikkalasi ham bir-biri bilan chambarchas bog'liq va doimiy o'zaro ta'sirga ega. Qisqasi, atrof-muhitdagi har qanday o'zgarish tirik organizmlarga va aksincha ta'sir qilishi mumkin.
Atrof muhit deganda inson, hayvon yoki o'simlik yashaydigan yoki o'z faoliyatini davom ettiradigan muhit yoki sharoitlar tushuniladi. Atrof-muhit tushunchasi fizik va biologik dunyoning barcha elementlarini va ularning o'zaro ta'sirini anglatadi. Inson hayoti tsiklida atrof-muhit muhim rol o'ynaydi, chunki inson hayoti atrof-muhitga bog'liq. Qisqacha aytganda, atrof-muhit - bu muayyan vaqt va joyda insonni o'rab turgan umumiy sharoitlar. Atrof muhit - bu organizm omon qolishi yoki hayot jarayonini davom ettirishi shart bo'lgan sharoitlarning yig'indisi.
Ekotizim biogeokimyoviy tsikl va energiya uzatish tizimlariga ega. Ekotizim tirik yoki biotik bo'lmagan, havo, suv, iqlim va tuproq kabi tarkibiy qismlarga ega. Ekotizimning biotik tarkibiy qismlari turli xil o'simliklar va hayvonlardir. Ekotizimlar ushbu ikki jihat bilan tabiatning ekotizimlarini hosil qiladi va ular bir-biri bilan o'zaro ta'sirlashadi.
Ekologiya bu organizmlarning tarqalishi, xilma-xilligi, ko'pligi, o'zaro bog'liqligi va ularning atrof-muhit bilan o'zaro aloqasi ifodasidir. Ekologiya o'simlik va hayvonlar jamoalari va ekotizimlarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Turli xil ekotizimlar turli organizmlar o'rtasidagi tarmoqlarni tavsiflaydi. Ekologiya biologik xilma-xillikning har qanday shaklini nazarda tutganligi sababli, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlashda kichik bakteriyalarning rolidan kelib chiqqan holda tropik yomg'ir o'rmonlari atmosferasi Bu ta'sirlardan boshlab har bir mavzuni qamrab oladi. Ekologiya fani tabiiy fanlardan XIX asr oxirlarida paydo bo'lgan.