Nazorat va mulohaza uchun savollari
1. Sotishni rag‘batlantirishda qanday usullar optimal hisoblanadi?
2. Marketing kommunikatsiyalarining o ‘zgarishiga qaysi omillar
ta ’sir qiladi?
3. Bo‘lajak iste’molchi qanday axborotlami olishi shart?
4. To‘g ‘ri marketing deganda nimani tushunasiz?
5. Xaridorlarga ta ’sir etish uslublari qanday?
6 . Marketingda kommunikatsiya siyosatining o ‘mi qanday?
7. Kommunikatsiyaning asosiy vositalariga nimalar kiradi?
8. Iste’molchilami rag‘batlantirish uslubini qanday tanlaysiz?
269
13-MODUL. INTERAKTIV M ARKETING
13.1. Interaktiv marketing tushunchasi mohiyati
Interaktiv marketing (ing. interactive - o ‘zaro ta’sir o ‘tkazish) bu
innovatsion yondashuvlar va vositalardan foydalanishni nazarda tutadi-
gan iste’m olchilar bilan ishlashning mutlaqo yangi sohasi. Interaktiv
m arketing zamonaviy texnologiyalarga asoslangan b o ‘lib, intemet-re-
surslar, SM S-o‘yinlar, SMS-suhbatlar, tanlovlar va boshqa shunga o ‘x-
shash xizmatlarning imkoniyatlaridan foydalanadi. Bu intemetdagi har
xil reklama turlaridan farq qiladi. Interaktiv tushunchasi muloqotning
ikkita xususiyati bilan ajralib turadi: shaxsga murojaat qilish qobiliyati
va u kishining xatti-harakatini kuzatish va eslash qobiliyati. Bu ikkita
xususiyat uchinchisini yaratadi: shaxsni o ‘ziga xos javobini hisobga
olgan holda yana bir bor murojaat qilish qobiliyati.
Interaktiv marketing, iste’molchi qilgan narsaga bevosita javob
qaytaradigan marketing taktikasini o ‘z ichiga oladi. Masalan, "Siz bu
bilan qovurilgan kartoshkani istaysizmi?" interaktiv marketing shaklidir.
Odatda, siz gamburgerga buyurtma berasizmi, deb so‘raladi, lekin agar
siz yana boshqa narsaga buyurtma berasizmi deb so'ralmaydi. Gambur-
gemi buyurtma qilish, boshqa narsani (mahsulotni) buyurtma berishni
keltirib ehiqaradi. Interaktiv marketing innovatsion yondashuvlar va
vositalardan foydalanishga asoslangan iste’molchilar bilan ishlashning
nisbatan yangi yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda uni
aniqlashga yagona yondashuv y o ‘q - b a ’zi olim lar uni iste’molchi bilan
to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri o ‘zaro munosabatlarning maxsus shakli bilan aniqlay-
dilar, boshqalari uni internet-marketing bilan taqqoslashadi, boshqalar
esa uni interaktiv marketing kommunikatsiyalarining maxsus majmuasi
deb bilishadi. Shunday qilib, bitta yondashuvga k o ‘ra, Interaktiv marke
ting iste’molchi bilan bunday o ‘zaro munosabatni tashkil etish tamoyi-
liga asoslanadi deb qaraladi, bunda sotuvchining (ishlab chiqaruvchi-
ning) va xaridoming bevosita va jud a tez (operatsion) o ‘zaro ta ’siri
natijasida sotishning katta hajmi va eng yuqori qoniqishga erishiladi.
Kompaniyaning marketing faoliyatidagi eng yuqori darajadagi inter-
aktivlik, sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) xaridorlarga yangi, yaxshilangan
tovarlar va xizmatlami sotib olish imkoniyatini taklif qilgan iste’mol
chilar talablarining o ‘zgarishiga zudlik bilan javob qaytarganda erishi
ladi. Boshqa yondashuvga k o ‘ra, interaktiv marketing deganda oxirgi
270
foydalanuvchilar bilan ishlashning yangi y o ‘nalishi tushunilishi kerak,
bu reklama kompaniyasida iste’m olchilaming bevosita ishtirok etish
zarurligini anglatadi. Aslida, interaktiv marketing to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri m ar
ketingning yangi shakllangan shakllaridan biri, deyish adolatli. Shu bilan
birga, u asosan elektron tijorat va telemarketing kabi to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri
marketingni tashkil etish shakllaridan foydalanishga qaratilgan. Inter
aktiv marketing ham to ‘g‘ridan-to‘g ‘ri marketingni potensial iste’mol
chilar bilan shaxsiylashtirilgan bevosita aloqalami o ‘m atishga qaratil
gan. Interaktiv marketing umuman to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri marketingdan farqli
o ‘Iaroq aniq yo‘naltiriIgan. Xususan, biz uning insoniyatning kundalik
hayotiga tobora k o ‘proq kirib boradigan onlayn-makonga yo‘naltirilgan-
ligi haqida tasavvurga egamiz. Interaktiv marketingning qo‘llash imko-
niyatlarini belgilaydigan asosiy xususiyatlari quyidagilardir: t a ’siming
tanlanganligi; foydalanuvchilami (iste’molchilami) aniqlash; xaridlami
faollashtirish; virusli marketing ta ’siridan foydalanish qobiliyati; rekla
ma m a’lumotlarini tarqatish narxini pasaytirish. Umuman olganda,
interaktiv marketing internet muhitida amalga oshirilsa, kompaniyalar
uchun nisbatan arzon deb aytish adolatli. Bu k o ‘proq moslashuvchan-
likni ta ’minlaydi va bozor sotuvchilariga o ‘z faoliyatini atrof-muhitning
o ‘zgaruvchan sharoitlariga tezda moslashtirishga imkon beradi. Inter
aktiv marketingni amalga oshirish uchun asosiy vositalar internet m uhi
tida tadqiqotlar, internet aloqasining turli vositalari, shu jumladan rekla
ma saytlari va onlayn-do‘konlar, sms o ‘yinlari, sms-suhbatlar, tanlovlar
va boshqa shunga o ‘xshash xizmatlar hisoblanadi. Interaktiv marketing
da, jarayon alohida mijozlar faoliyati va istiqbollariga qarab reaksiya
qiladi va o'zgaradi. Interaktiv marketing bu marketing uslubining bir
turi, bunda marketolog yangi va yanada yaxshi marketing xabarlarini
ishlab chiqarish uchun mijozlaming fikr va mulohazalariga tayanadi.
Oddiy so‘zlar bilan aytganda, interaktiv marketing marketologlari
o‘zlarining mijozlariga ergashishadi, lekin ularga yetakchilik qilmaydi.
M ijozlar yangi ishlanmalar paydo b o ‘lishiga asoslanib, o ‘zlarining
fikrlari
va
tanlovlarini
taqdim
etishganligi
sababli,
yashirin
yo‘lboshchilardir. Interaktiv marketingda reklama dinamik jarayonga
aylanadi. Mijozlar shaxsiy imtiyozlar bilan bog‘lanishlari, fikr-
mulohazalarini
qoldirishlari
mumkin.
Ular
hatto
demografik
m a’lumotlami ham taklif qilishlari mumkin. Bu sizning reklama
harakatlaringizni boshqarish uchun foydali b o ‘lishi mumkin. Interaktiv
271
m arketingda reklama dinamik jarayonga aylanadi. M ijozlar shaxsiy
xohish-istaklarini bildirishga, fikrlarini qoldirishga taklif etiladilar. Ular
hatto demografik m aium otlam i ham taklif qilishlari mumkin. Bu
sizning reklama harakatlaringizni boshqarish uchun foydali b o ‘lishi
mumkin.
Interaktiv marketing ko ‘pincha voqealarga asoslangan
marketing yoki hattoki trigger-marketing deb ataladi, chunki bu
mijozning e ’tiboriga tushgan narsalarga javob berish va marketing
samaradorligini oshirish bilan b o g iiq . Ingliz tilidan tarjima qilingan
“trigger” so‘zi "ishga tushirish" degan m a’noni anglatadi. To‘g‘ri taijim a
ushbu tushunchaning mohiyatini aks ettiradi. Trigger - bu sotuvchilar-
ning quroli. Ushbu atama marketologlar tomonidan yaxshi ko ‘riladi,
chunki u ularga foyda keltiradi. Psixologiya nuqtayi nazaridan nima
ekanligini o ‘rganib chiqib, savdo mutaxassislari sotib olish istagini
qo ‘zg ‘aydigan mexanizmlami yaratishga asoslangan butun marketing
strategiyalarini yaratadilar.
M arketingda haqiqatan ham yaxshi ishlaydigan triggerlar:
“Narxlar oy oxirigacha amal qiladi”, “aksiyalar tugamoqda”. Trig
gerlar turli xil manbalardan kelib chiqishi mumkin. Bu m a’lumotlaming
tahlili mijozlaming fikr-mulohazalari yoki xodimlaming aqliy hujumi
b o iis h i mumkin. Chunki kompaniya yoki tashkilot uchun foydali b o i
gan iste’molchilami q i’z iq ’tiruvch to'plam ini diagnostika qilish juda
muhim jarayon.
Interaktiv marketingdagi eng katta innovatorlardan biri Amazon,
com. U saytga tashrif buyuruvchilaming xatti-harakatini to ‘playdi va
tahlil qiladi, keyin bu tahlildan mijozga mazmunli m aium otni k o ‘rsatish
uchun foydalanadi. Amazon oldingi kitob qidirishlari yoki xaridlari
asosida "o‘qishni tavsiya etgan" tanlov taklif qiladi. Onlayn muhitning
bunday turi shaxsiy xarid qilish tajribasini va sayt ichida uzoq vaqt
qolishini (ba’zan "saytga yopishqoqlik" deb nomlanadi) va k o ‘proq
xaridlar
amalga
oshishini
yaratadi.
Amazon
nafaqat
sizning
qidimvingizga o ‘xshagan boshqa narsalami k o ‘rib chiqayotganini emas,
balki agar siz xarid qilsangiz, Amazon sizga ushbu mahsulotni sotib
olgan boshqalami ham sotib olganligini aytib beradi. Amazon sizning
m aium otlaringizni eslab qoladi va sizga elektron xabarlarini yuboradi
yoki sotib olish tarixingiz asosida onlayn shunga o ‘xshash narsalar
(mahsulotlami)ni k o ‘rsatadi.
272
|