Talab hajmining o ‘zgarishi faqat tovar narxiga emas, balki boshqa
bir qator omillarga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu
omillar talabning narxdan
tashqari omillari deyiladi.
Talabga narxdan tashqari quyidagi asosiy om illar ta ’sir k o ‘rsatadi:
• iste’molchining didi
• bozordagi iste’molchilar soni
• iste’molchining daromadlari
• bir-biriga b o g iiq tovarlaming narxi
• kelajakda narx va daromadlaming o ‘zgarish ehtimoli.
Bu omillaming o ‘zgarishi talab hajmining o ‘zgarishiga qanday
ta ’sir ko‘rsatishini qarab chiqamiz.
1. Biror mahsulotga iste’molchi didida ijobiy o ‘zgarish ro‘y bersa,
narxning tegishli darajasida unga bo‘lgan talab ortadi. Bu o ‘rinda real
hayotda iste’molchilar «moda», ya’ni biron-bir tovam ing keng rasm
bo‘lgan turini sotib olishga harakat qilishlarini misol keltirish mumkin.
Iste’molchi didiga salbiy ta ’sir ko ‘rsatadigan holatlar talabning qisqari-
shiga olib keladi.
2. 0 ‘z-o‘zidan aniqki, bozorda iste’molchilar soni ko'paysa,
talab
ortadi, iste’molchilarning soni kamaysa, talab qisqaradi. M asalan, aloqa
vositalarining takomillashuvi xalqaro moliyaviy bozor doirasini,
undagi
qimmatli qog‘ozlarning oldi-sotdi jarayonlarida ishtirok etuvchilar
sonini mislsiz kengaytiradi hamda aksiya va obligatsiya kabi moliyaviy
aktivlarga bo'lgan talabning o ‘sishiga olib keladi. Tug'ilish darajasining
pasayishi bolalar bog'chasi va maktabga b o ig an talabni kamaytiradi.
3. Daromad o'zgarishining talab hajmiga ta ’siri boshqa omillarga
qaraganda ancha murakkab. Daromadning ortishi juda k o ‘p
tovarlarga
talabni nisbatan oshiradi, daromadning kamayishi esa bunday tovarlarga
talabni kamaytiradi. Daromad oshsa, uning o ‘sishiga qarab iste’molchi
lar aksariyat hollarda narxi yuqori b o ‘lsada, k o ‘proq sifatli tovarlarni
xarid qilishga harakat qilishadi. Bunda ular non, kartoshka,
karam kabi
m ahsulotlami kamroq sotib olishlari mumkin. Chunki ortiqcha daromad
ularga ancha yuqori oqsil tarkibiga ega bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlari,
masalan, go‘sht va sut mahsulotlari xarid qilish imkonini beradi.
4. 0 ‘zaro bog‘liq tovarlar narxi o ‘zgari shining talabga ta’sirini
o ‘m atishda ulami ikki guruhga ajratish maqsadga muvofiq bo'ladi:
1) o ‘zaro bir-birini almashtiruvchi yoki o ‘rinbosar tovarlar; 2) o ‘zaro
bir-birini to ‘ldiruvchi tovarlar.
102
0 ‘zaro bir-birini almashtiruvchi tovarlardan birining narxini o'zga-
rishi bilan boshqasiga b o ig a n talabning o ‘zgarishi to‘g ‘ri bogiiqlikda
bo‘ladi. Masalan, sariyog1 narxining oshishi margaringa b o ‘lgan
talab-
ning ortishiga olib keladi. Sariyog1 narxining pasayishi esa margaringa
b o ig a n talabni kamaytiradi.
0 ‘zaro bir-birini toidiruvchi tovarlardan birining narxini o ‘zgarishi
bilan boshqasiga b o ig a n talabning o ‘zgarishi teskari b o g iiq lik d a b o i a
di. Masalan, agar avtomobilning narxi oshsa, benzinga b o ig a n talab
qisqaradi. Aksincha,
avtomobilning narxi tushsa, benzinga b o ig a n talab
oshadi.
5.
Kelgusida iste’molchi daromadlari, tovar narxi o‘zgarishining
kutilishi va tovarlar miqdorining yetarli b o iis h i yoki b oim asligi kabi
omillar talab hajmini o‘zgartirishi mumkin. Kelgusida narxning nisbatan
oshishining
kutilishi, iste’molchi joriy talabining oshishiga olib keladi.
Aksincha, narxning pasayishi va daromad k o ‘payishining kutilishi
tovarlarga b o ig a n joriy talab hajmining qisqarishiga sabab b o ia d i.
Daromadning o ‘zgarishi bilan talab miqdori to‘g ‘ri bogiiqlikda
o ‘zgaradigan tovarlar oliy toifali tovarlar deyiladi. Daromadlar o ‘zgari-
shi bilan talab miqdori teskari b og iiq lik da o ‘zgaradigan tovarlar
Dostları ilə paylaş: