Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

9.5. Tovar va xizmatlarning hayotiylik davri va
ularni asosiy bosqichlari
Firmalar mahsulotning holatini aniqlashda uning yashash davrini 
tadqiq etishga tayanadilar. Tovar yashash davri (англ. Life cycle product) 
tovaming bozorga kirib kelishidan boshlab, to uning bozordan chiqib 
ketishiga qadar b o igan davrda amalga oshiriladigan tadbirlardan iborat 
konsepsiyadir. Birinchi marta tovaming yashash davri konsepsiyasini 
1965-yili Teodor Levitt tomonidan e ’lon qilingan.
Tovaming yashash davri to‘rt tipga ajratiladi: mahsulotning katta 
sinfming yashash davri, mahsulot turining yashash davri, qoilash usul-
201

---

larining yashash davri, mahsulot markasining yashash davri. Masalan, 
birinchisiga soatni misol qilib keltirsak, mahsulot turiga esa q o i va osma 
soatlami keltirish mumkin, qo‘llash usullariga ko‘ra esa qo‘ng‘iroqli 
soatlardan foydalanishni misol qilib keltirish mumkin.
Marketing maqsadlarida yashash davrining jami to‘rtta tipi o ‘rgani- 
ladi, firma doirasida ikkinchi va uchinchi tiplariga ko‘proq e ’tibor beriladi. 
Birinchisi shu sinfga mansub mahsulotga talab pasayadigan davrda, 
to ‘rtinchisi esa raqobatchi firmaning mavqeyini aniqlash zaruriyati paydo 
bo‘lganda qoilaniladi.
Tovaming an’anaviy yashash davrida quyidagi bosqichlar ajralib 
turadi.
• ishlab chiqarish
• kiribkelish
• o ‘sish
• yetuklik
• to'yinish
• inqiroz (kasodlik).
Amalda har bir mahsulot uchun bu narsa har xil kechadi, ayrim tovar­
lar bozorga kirib kelishining uzoq davrini boshidan kechiradi, boshqasi 
tezda kirib keladi, tarqaladi, uzoq muddat barqaror saqlanib turadi.
Tovaming yashash davri bosqichlarini aniqlashning asosiy mezoni 
tovar sotish hajmi va foyda normasi dinamikasidir.
Tovar hajmi keogayisbi
Vaqt