Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

qilishning 5 ta bosqichi
Marketing va innovatsiyalar biznes uchun daromad keltiradi. Sama­
rali marketing rejasi va amalga oshirilishi savdo foydasi va daromad- 
lam ing oshishiga olib keladi. Bu quyidagi o ‘lchangan natijalami ko‘rsa- 
tishi mumkin:
• savdo daromadlari, kompaniya foydasi va mijozlar qoniqishinmg 
davomiy o ‘sishi;
• korxonaning kapital xarajatlaridan ko ‘p b o ‘lgan barqaror foyda;
• investitsiyalami qaytarish b o ‘yicha biznesning barqaror o ‘sishi;
• ishchilami ushlab turish va ishga yollashning ko‘payishi.
Nazorat va mulohaza uchun savollar
1. Marketing tizimini qanday subyektlari mavjud?
2. M arketing logistikasi nechta funksiyadan iborat?
3. Tarmoqli marketing tuzilmasini tushuntirib bering.
4. Neyromarketing deganda nimani tushunasiz?
5. Benchmarketingni m a’nosini tushuntirib bering.
6. Innovatsion marketingning maqsadi nima?
7. Internet marketing menejerlarni asosiy vazifalarini sanab bering.
8. Global marketing deganda nimani tushunasiz?
9. Global marketingning afzalliklari nimalardan iborat?
10. Mahalliy marketingni mazmunini tushuntirib bering.
79

---

5-MODUL. STRATEGIK MARKETING
5.1. Marketingda strategik rejalashtirish
Korxonalar uchun rejalashtirish faoliyatning yuqori darajasini 
ifodalab, sotish va foyda olish ko‘rsatkichlarini yaxshilashga xizmat 
qiladi. Rejalashtirishning asosiy qismi strategik rejalashtirishdan iborat- 
dir. Strategik rejalashtirish - bu korxonani istiqbolda qurish, korxona­
ning iqtisodiyotda, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi о ‘m i, rolini 
bilish va yangi darajaga erishish yo‘llari, vositalarini ishlab chiqishdir. 
Strategik rejalashtirishda aniq hisoblangan k o ‘rsatkichlar b o ‘lmaydi, 
balki turli prognozlar asosida moMjallar, kelgusiga nazar tashlashdan 
iboratdir. Strategik rejalashtirish jarayoni quyidagi asosiy bosqichlami 
o ‘z ichiga oladi:
• Joriy strategiyani aniq bilib olish
• Mahsulot portfelini tahlil qilish
• Korxona strategiyasini tanlash
• Tanlangan strategiyani baholash.
Joriy strategiyani amalga oshirishini aniq bilmay turib kelajakdagi 
masalalami yechish uchun yechim qabul qilib bo'lm aydi, ya’ni, tashqi 
va ichki omillami e ’tiborga olish zarur bo‘ladi. Tashqi omillar: firma 
faoliyatining k o iam i va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning turli- 
tumanlik darajasi; firmaning umumiy tavsifi va keyingi xususiyatini 
tiklashi va xususiy mulkining m a’lum qismini xarid qilishi; keyingi 
vaqtda firma faoliyatining tuzilishi va yo‘nalganligi; firmaning m o‘ljal- 
langan imkoniyatlari; tashqi xavflarga munosabati.
Ichki omillar: firmaning maqsadlari; mahsulot ishlab chiqarish 
b o ‘yicha sarmoya kiritishning muayyan tuzilishi va ne’matlarni taqsim- 
lash mezonlari; rahbariyat va muayyan amaliyot tomonlaridan moliya- 
viy tavakkallikka munosabati; ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik 
ishlar sohasida kuchlami to ‘plash sathi va darajasi; alohida funksional 
b o‘linmalari (marketing, ishlab chiqarish, xodimlar, moliya, ilmiy tadqi­
qot va ishlanmalar)ning strategiyalari.
M ahsulot portfelini tahlil qilish. Strategik rejalashtirishning muhim 
instrumentlaridan biri mahsulot portfelini tahlil qilish. Bu esa biznesning 
b a ’zi qismlari bir-biriga о4a bog‘liqligini yaqqol tasvirlaydi, b a’zi m ah­
sulot hajmi, yig‘indisi oddiy qo‘shib yig‘indi qilib qaralgan natijadan 
katta farq qiladi, firma uchun mahsulotlaming alohida qismlari holatidan
80

---

ko ‘ra biznesning alohida qismlari muhimroq. Mahsulot portfelini tahlil 
qilish bir nechta bosqichda amalga oshiriladi, y a’ni, firma pog‘onalarini 
tanlash, firmaning iyerarxiyasini aniqlash, firmani o ‘lchamini aniqlash, 
mahsulot portfelini tahlil qilish matritsasining parametrlarini aniqlash 
zarur. Shuningdek, m a’lumotlami y ig‘ish va tahlil qilish uchun sohani 
o ‘ziga jalb qila olishi, firmaning raqobatbardoshliligi, firmaga xavf 
soluvchilar va imkoniyatlar, n e’matlar va xodimlarning malakasi kabi 
y o ‘nalishlami o ‘m atishni o ‘z ichiga qamrab oladi. Firmaning mahsulot 
portfelini joriy holati haqida tasaw u rg a ega bo ‘lish uchun mahsulot 
portfelining matritsasi tuziladi va tahlil qilinadi.
F.Kotler firmaning strategik rejalashtirishi haqida bunday deb 
yozadi: «Firmaning maqsadlari, uning marketing sohasidagi imkoniyat- 
lari orasidagi strategik muvoflqlikni qo'llashni boshqaruv jarayonidir. 
Strategik rejalashtirish firmaning aniq ifodalangan dasturiy bayonotiga, 
yordamchi maqsadlar va vazifalami m oijallashiga, sog‘lom xo‘jalik 
portfeli va o ‘sish strategiyasiga tayanadi».
Korxonani rivojlantirish rejasi strategik rejalashtirishning muhim 
bosqichi hisoblanadi. Har qanday sharoitda bajarilishi majburiy b o ‘lgan 
uzoq muddatli rejalaming ishlanmasidan mutlaqo farqli strategik reja- 
lashtirishni yaratish va amalga oshirish lozim. Strategik reja korxona­
ning o ‘zgarishlariga sezgir va tez moslashuvchan bo‘lishi kerak. Bunda 
xo ‘jalik faoliyatining bosh yo‘nalishlari tahlili amalga oshiriladi va 
ayrim tovarlam ing rentabelligi aniqlanadi. Rentabellik darajasiga ko‘ra 
uni savdoda qoldirish yoki qoldirmaslik, jalb etish yoki jalb etmaslik 
qarorini qabul qilish kerak bo‘ladi. Yuqori rentabellik tovarlarga 
k o ‘proq moliyaviy resurslami safarbar etish, kam foydalilaridan 
chetlasha borishga qaratilgan ishlami rejalashtiriladi. Tashkilotlami 
boshqarishning eng yuqori pog‘onasida strategiya bosh harakat 
yo'nalishi deb tushunilsa, tashkilot pog‘onasida bu maqsadga aylanadi. 
Korxona strategiyasini ishlab chiqishda bozordagi holatga qarab uchta 
masalaga duch keladi:
- qaysi biznesni tugatish ;
- qaysi biznesni davom ettirish;
- qaysi biznesga o4ish.
M .Porter tomonidan bozorda firmaning faoliyat k o ‘rsatish strategi- 
yasining uchta asosiy ishlab chiqish sohasi borligi aniqlangan.