Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

7.5.1- chizma. Brendlar ustuvorligi
Tovami pozitsiyalashtirishdan eng asosiy maqsad bo‘lib bozordagi 
qondirilmagan ehtiyojlami aniqlab olish hisoblanadi. Agar sizning 
mahsulotingiz raqobatchi tovaridan ko‘ra samaraliroq tarzda iste’molchi 
ehtiyojini qondira olsa sizning tovaringiz raqobatdosh tovarga nisbatan 
xaridor uchun ustunlikka ega bo ‘ladi.
Kompaniyalar o ‘z tovarini pozitsiyalashtirish jarayonida quyidagi 
muhim ko‘rsatkichlarga e’tibor berishi zarur:
• pozitsiyalash qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini tahlil 
qilish;
• uzoq muddatga mo'ljallanganligi;
• ahamiyatga ega b o ‘lishi;
• tushunarli va o ‘zaro bog‘liq bo‘lishi;
• o ‘zaro farqlanadigan b o ‘lishi.
Kompaniyalar tovam i pozitsiyalashtirishda tovam ing avvalgi pozit- 
siyasidagi xaridorlami yo'qotadi. Radio stansiyasining formati o'zgar- 
tirilishi yangi pozitsiyani yuzaga keltiradi va natijada hozirgi tinglovchi- 
lam ing ayrimlarini yo'qotadi. Ayrim kompaniyalarda esa bunday o ‘zga- 
rishlar kuzatilmasligi mumkin, chunki ular o ‘zaro bog‘liq b oim agan bir 
qancha bozorlarga tovar ishlab chiqarishadi. Masalan, Nike kompaniyasi 
sportga aloqasi bo'lgan va b o ‘lmaganlarga ham o ‘z mahsulotini sotishga 
harakat qiladi.
138

---

Tovami pozitsiyalashtirish uzoq muddatga m o‘ljallangan bo‘lishi 
lozim. Tovarda turli o'zgarishlaming tez-tez takrorlanishi xaridorlaming 
jahlini chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, tovaming texnologik xusu- 
siyatlarini innovatsion tarzda o ‘zgartirish unchalik ham to‘g‘ri emas 
chunki hozirgi kunda bunday o ‘zgarishlami nusxalash va o ‘zgartirish oson. 
Shu sababli o ‘zgartirish kiritishda tovaming texnologik ko‘rsat-kichlaridan 
tashqari boshqa asosiy xususiyatlariga e ’tibor bergan m a’qul.
Sizning mahsulotingiz xaridoming fikridan kelib chiqqan holda 
ishlab chiqarilishi y a ’ni iste’molchiga yo'naltirilgan bo‘lishi lozim, 
chunki, iste’molchisiz hech qanday biznes mavjud bo'lmaydi. Maqsadli 
guruh 
ehtiyoj iga 
mos 
keluvchi 
tovami 
yaratish 
kompaniya 
muvaffaqiyati kaliti hisoblanadi.
Sizning pozitsiyalash siyosatingiz xaridor uchun tushunarli bo‘Ushi 
lozim bu ham katta ahamiyatga ega. Masalan: «Tim Horton doimo toza 
va har doim yaroqlidir» ushbu tushuncha har bir xaridorda Tim Horton 
m ahsulotiga nisbatan pozitiv fikr uyg‘otadi.
Pozitsiyalash siyosati boshqa raqobatchilamikidan o ‘zaro farqlani- 
shi lozim. Bu holat amalga oshgandagina xaridorga nisbatan pozitsiya­
lashtirish samarali kechadi. Agar tovarlar o ‘zaro farqlanmasa xaridor 
uchun qaysi tovarni sotib olishi ahamiyatga ega bo'lmaydi. Tovarlaming 
o ‘zaro farqlanishi xaridor uchun kompaniya tovarini oson tanib olish 
imkonini beradi. Masalan; Kanada shinalari shina bozorida Kanadada 
ishlab chiqarilganligini ta ’kidlash orqali o ‘z o ‘rniga ega.
Tovami pozitsiyalashning quyidagi turlaridan foydalaniladi:
• foydalilik jihatiga k o ‘ra pozitsiyalashtirish;
• maqsadli guruhga ko ‘ra pozitsiyalashtirish;
• narxga ko 'ra pozitsiyalashtirish;
• sotish usuliga к о ‘ra pozitsiyalashtirish;
• xizmat ko'rsatish darajasiga ko'ra pozitsiyalashtirish.
Pozitsiyalashtirishning birinchi turi tovaming foydalilik jihatini pozit­
siyalash hisoblanadi. Ushbu usulda tovaming naflilik xususiyatlari orqali 
xaridoming tovar haqidagi fikri yaratiladi. Tovar sifatining yaxshi boiishi 
raqobat muhitida muvaffaqiyatga erishish imkonini beradi. Masalan 
avtomobil ishlab chiqaruvchi kompaniya yoqilg‘i ishlatilishi jihatdan gib- 
rid tovar yaratishi mumkin. Y a’ni avtomashinani yurgizishda turli xildagi 
yoqilg‘idan ishlatish imkoni boiadi. Bu holat xaridorlar uchun qulaylik 
tug‘diradi va foyda hajmi oshishiga olib keladi. Yoki tufli ishlab chi-
139

---

qaruvchi kompaniya uning stilini o‘zgartirishi yoki qulay-ligini oshirishi 
mumkin bu ham foydalilik jihatdan pozitsiyalashtirishga misol bo Madi.
M aqsadli guruhga k o ‘ra pozitsiyalashtirish oddiy bo‘lib alohida 
olingan xaridorlar guruhi tanlab olinadi. Ushbu alohida olingan guruh 
maqsadli bozomi ifodalaydi. Ushbu pozitsiyalashtirish turi tovar xari- 
dorlaming m a’lum guruhidan tashqari boshqa hech kimga tegishli 
emasligini k o ‘rsata olishi lozim. Bunday pozitsiyalashtirish usuli bugun 
mashhur bo'lishi mumkin lekin keyinchalik uni o ‘zgartirish zarurati 
paydo bo'ladi.
Narxga k o ‘ra pozitsiyalashtirishda 2 turdagi narxlardan foydalanila­
di yuqori va past narxlar. 0 ‘rtacha narxlar yordamida pozitsiyalashtirish 
maqsadga muvofiq emas, chunki, bir xil darajadagi tovarlar juda k o ‘p- 
chilikni tashkil etadi.
Ayrim turdagi tovarlar sifat jihatdan yoki k o ‘rsatiladigan xizmat 
darajasi jihatdan unchalik yuqori o'rin egallamasligi mumkin, lekin, ular 
ijtimoiy statusi darajasi yuqoriligi sababli yuqori narxlar orqali pozit­
siyalashtirish siyosatini q o ilash i mumkin bo‘ladi. Past narxlar orqali 
pozitsiyalashtirishda tovar sifati va servis darajasini e ’tibordan chetda 
qoldirish unchalik ham to ‘g ‘ri emas. Bu turdagi usuldan asosan, mebel 
bozorlarida foydalaniladi.
Tovarlarni sotish kanallarini shakllantirish orqali ham pozitsiyalash­
tirish mumkin. Ayrim turdagi tovarlar o ‘zining maxsus sotilish joyiga 
egaligi bilan boshqalaridan farqlanadi. Misol uchun,