Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

soni 
strategiyasi
N o l 
F arq lan m ag an
Ommaviy marketing: segment yo‘q
strategiya
B ir 
F okus strateg iy a 
N ish a m ark etin g : k ich ik , aniq b e lg ilan g an
m aqsadli b o z o rg a e ’tib o r q aratin g
Ikki y o k i 
F arqli strateg iy a 
Bir n ech ta nishalar: 2 yoki undan k o ‘proq e ’tib o m i
undan ortiq 
tortadigan m aqsadlar, aniq belgilangan harakatlar
M in g lag an
G iper- 
i Y ak k a tartib d ag i m ark etin g : h ar b ir m ijo z u ch u n
seg m en tatsiy alash
;
taklifni m o slash tirin g
Bir qator omillar kompaniyaning segmentlash strategiyasiga ta ’sir 
ko'rsatadi:
Kompaniya resurslari: 
resurslar cheklangan b o isa , konsentratsion 
strategiya yanada samarali bo‘lishi mumkin.
M ahsulotning о ‘zgaruvchanligi
: Yuqori darajada bir xil mahsulot­
lar uchun farqlanmagan marketing yanada mos kelishi mumkin. K o ‘p 
turga ega b o ig a n mahsulotlar (masalan, avtomobillar) uchun farqlangan 
(differensiatsiya) yoki konsentratsion yondashuv qoilaniladi.
Mahsulotning yashash davri: Yangi mahsulotlar uchun bir versiyani 
ishga tushirish bosqichida foydalanish mumkin, ammo vaqt o iis h i bilan 
bu segmentlangan yondashuvga kengaytirilishi mumkin. Bozorga ko ‘p- 
roq raqobatchilar kirsa, uni farqlash kerak b o iad i.
Bozorning tavsifi: 
mahsulotni sotib oluvchilar 
0
‘xshash didga ega 
b o is a yoki turli xil sifat darajasidagi mahsulot uchun mukofot to ia -
moqchi bo im asa, unda farqlanmagan marketing qoilaniladi.
Raqobat faoliyati: 
raqobatchilar differensiatsiya qilingan yoki 
konsentratsiyalangan bozor segmentatsiyasini qoilash sa, farqlanmagan 
marketingni ishlatish salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kompa- 
niyaning boshqa bozor segmentatsiyasi yondashuvidan foydalanishi 
mumkinligini ko‘rib chiqish kerak.
Bozordagi 
faoliyat 
strategiyalarini 
asoslashda 
uch 
turdagi 
strategiyalar ishlatilishi mumkin:
• differensiallanmagan marketing;
• differensiallangan marketing;
• konsentrlangan marketing.
143

---

Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, bozor munosabatlarining tiklanishi va 
shakllanishi davrida tadbirkorlik tuzilishida k o ‘plab korxonalar differen- 
siallanmagan marketing strategiyasini ushlab turdi. Bu strategiya firmani 
xaridorlami xarid jarayoni va tovarga b o ‘lgan munosabat hamda moti- 
vatsiyasidagi turli-tumanlikka emas, balki xaridor ehtiyoj larida qizi- 
qishni umumiyligiga mo ljalni oladi.
Bunday tovarlar va marketing dasturlarini ishlab chiqish orqali 
firma o ‘z maqsadiga xaridorlami o ‘rtacha massasini qondirib erishishi 
mumkin. Strategiyani ishlatuvchi firmalar muvaffaqiyatining muhim 
omili bo‘lib standartlashtirishi va tovar ishlab chiqarishni umumiy ligi 
hisoblanadi. Differensiallanmagan marketing strategiyasi mahsulot ish­
lab chiqarish va sotishda kam xarajatlami ta ’minlaydi. Biroq X.Meffert 
ta ’kidlaganidek, «bu strategiya zamonaviy marketing tamoyillariga qara- 
ma-qarshi turadi».
Marketingni zamonaviy konsepsiyasida ikkita strategiya ko'riladi: 
differensiallangan va konsentrlangan marketing.
Differensiallangan marketing strategiyasida firmadan uning faoliya­
tini bir necha segmentda ular uchun maxsus ishlab chiqarilgan tovarlar 
va marketing dasturlari bo‘lishini talab qiladi. Bu strategiya xaridor­
lam ing motivlari va tushunchalariga mos keluvchi marketing dasturi va 
xaridorlarga m o‘ljallangan marketingni asosiy tamoyiliga mos keladi. 
Bu strategiya xaridomi bozordagi holatini to ‘liq ifodalaydi, shuning 
uchun, qoidaga ko ‘ra, yuqori sotish hajmini va konsentrlangan marke­
ting strategiyasiga nisbatan kichik tavakkalchilik darajasini ta ’minlaydi.
Differensiallangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab 
chiqarish va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik 
korxonalar uchun zarurdir. Mahsulot differensiatsiyasi - turli bozorga 
chiqishning keyingi imkoniyatidir. Bu, birinchi navbatda, tovar taqsim- 
lashda diversifikatsiya strategiyasini olib borishga asoslanadi. Konsentr­
langan marketing strategiyasi korxonalardan bozoming foydali segmen- 
tiga, y a’ni bitta yoki bir necha segmentiga e ’tibomi qaratishni talab 
qiladi. Bu bozor segmentiga firma bitta yoki bir necha mahsulot bilan 
hamda maqsadli marketing dasturi bilan yondoshadi. 0 ‘z mazmuniga 
k o ‘ra, bu strategiya bozor chuqurchasi konsepsiyasiga mos keladi, y a ’ni 
shunday bozor segmentida ishlash kerakki, tovar ushbu firma va uning 
yetkazib berish imkoniyatlari uchun k o ‘proq mos keluvchi bo‘lib 
hisoblanadi. Konsentrlangan marketing strategiyasi ko‘proq kichik va
144

---

o ‘rta korxonalar uchun mos keladi, chunki bozoming barcha segment- 
larida ishlash uchun hamda qayta yetarli moliyaviy vositalami bo ‘lishi 
talab etilmaydi. Alohida o ‘ziga xos bir talab namoyon bo‘ladigan hodisa 
tarzida olib qaraladi. Bozomi segmentlash, bozom i o ‘m atishning asosiy 
usulidir. Uning yordam ida bozor (uning tarkibiy qismlari) segmentlarga 
bo‘ linadi.
Bozor segmenti - bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilaming 
shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. 
Bozomi to ‘g ‘ri segmentlash, shu segmentning spetsifik ehtiyojlariga 
qat’iy rioya qilingan holda kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni 
to‘g ‘ri tashkil qilishdan iboratdir. M akrosegmentlash bozorlami hudud­
lar, mamlakatlar bo'yicha ulam ing sanoatlashuviga qarab b o iish n i 
k o ‘zda tutadi. Mikrosegmentlash esa bir m am lakat iste’molchilarini 
yanada batafsilroq mezonlar b o ‘yicha guruhlarga bo‘ladi. Ichkarida 
segmentlashda segmentlash jarayoni keng iste’moichi guruhlari bilan 
boshlanib, keyin tovar yoki xizmatlami oxirgi iste’molchilari klassifikat- 
siyasiga bog‘liqligiga qarab bosqichma-bosqich chuqurlashadi.
Chuqurda segmentlash tor iste’moichi guruhlari (segmentlari) bilan 
boshlanib, keyin tovami ishlatish va q o ila n ish sohasidan bogiiqligiga 
qarab kengaytirishni nazarda tutadi. Avvaldan segmentlash maksimal 
bozor segmentini o ‘matishga m oijallangan marketing tadqiqotining 
boshlang1 ich bosqichidir.
Yakuniy segmentlash - bozor muhiti sharoitlari va firmaning o ‘z 
imkoniyatlarini tartibga solib o'tkazishdagi bozor tahlilini yakunlovchi 
bosqichidir. U iste’molchilar talabiga va firma imkoniyatiga javob 
beruvchi segmentga tovarlarni pozitsiyalashtirish maqsadida bozomi 
optimal segmentini qidirish bilan b o g iiq .
Bozor segmentatsiyasining tamoyillari quyidagilardir:
• geografik tamoyil;
• psixografik tamoyil;
• demografik tamoyil;
• xulq-atvor tamoyili;
• holat tamoyili.
Geografik tamoyil orqali bozomi joylashuvi, aholining soni va 
zichligi, tijorat faoliyatining tuzilishi, hududning rivojlanish dinamikasi, 
inflyatsiya darajasi, huquqiy cheklashlar hisobga olinadi.
145

---

Psixografik tamoyil natijasida hayot tarzi, shaxsning tipi, jam oat 
holati kabi hisobga olinib, turmush tarzi shaxsning o ‘z faoliyatida, 
qiziqishlarida, qat’iyatida va e ’tiqodlarida o ‘z aksini topadi. Shaxsning 
turi esa hayotdan mamnun, melanxolik, o ‘zgalardek ish ko‘ruvchi, 
o ‘zbilarmon va boshqa xislatlarda bo‘lishi mumkin.
Demografik tamoyillarda oilani soni va sifat tarkibi, oilaning hayo- 
tiylik sikli bosqichi, daromadlilik darajasi, m ashg‘ulot turi, m a’lumoti, 
millati kabilar inobatga olinadi hamda bozor segmentatsiyasining asosiy 
tamoyillaridan biri hisoblanadi.
Xulq-atvor tamoyili orqali xarid qilishga y o ‘l, foydalanuvchi maqo- 
mi, iste’mol jadalligi, bog‘lanib qolish darajasi, tovar haqida m a’lumot 
berish, tovarga bo‘lgan munosabati hisobga olinadi.