Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

Raqobat 
- iqtisodiyotni harakatga keltiradigan kuch, tadbirkorlik 
faoliyatini rivojlantirishda uning roli beqiyosdir
Raqobatga bugungi kunga qadar bir qancha ta ’riflar berilgan b o iib , 
Adam Smit uni “ko‘zga ko‘rinmas qo‘l” deb atagan edi. Raqobat iqti­
sodiy faoliyat ishtirokchilarining o ‘z ehtiyoj va manfaatlarini maksimal 
qondirish, yaxshi daromad olish, bozorda o‘z mavqeyini mustahkam- 
lash, imkoniyatlarini namoyon etish hamda imijga ega b o iis h uchun 
kurashdan iborat jarayondir.
Raqobat so‘zi iotincha “concurrere” so‘zidan olingan b o iib , 
to ‘qnashuv, qarama-qarshi, musobaqalashmoq degan m a’noni bildiradi. 
Raqobat tovar oldi-sotdisi va eng yaxshi ishlab chiqarish uchun bozor 
tizimi qatnashchilari orasidagi o ‘zaro kurash demakdir. Bozor raqobati 
tarixan 4 bosqichdan o ‘tadi.
Birinchi bosqich - bu natural x o ‘jalikdan bozor iqtisodiyotining 
dastlabki shakllariga o ‘tish b o iib , bu davrda raqobat mayda tovar ishlab 
chiqaruvchilar o ita sid a boradi.
Ikkinchi bosqich - bu kapitalistik erkin raqobat bosqichidir. Bu 
bosqich tovar xo'jaligining ommaviy tus olishi bilan, mayda tovar ishlab 
chiqarish o‘m iga yirik mashinalar tizimiga va yollangan mehnatga 
tayangan tovar ishlab chiqarishning kelishi bilan xarakterlanadi.
Uchinchi bosqich - bu monopol raqobat bosqichi b o iib , u yakka 
hokimlikka intiluvchi yirik korxonalaming kurashidir. Raqobat iqtisod- 
ning monopollashgan va monopollashmagan sohalarida alohida boradi, 
ammo bu sohalar o‘rtasida ham kurash ketadi.
To‘rtinchi bosqich - yangicha erkin raqobat bosqichi b o iib , u ara- 
lash iqtisodiyotga xosdir. Bu bosqichda raqobatchilar g ‘oyat k o ‘pchilik
148

---

b o iib , ular yirik korporatsiyalar, o ‘rtacha, mayda va o ‘ta mayda kor- 
xonalardan iborat bo‘ladi.
Raqobat bozor iqtisodiyotining g ‘oyat muhim xususiyati. U amal 
qilishi uchun m a’lum shart-sharoit muhayyo bo‘lishi talab qilinadi. 
Raqobat faqat bozor iqtisodiyoti muhitida b o iish i mumkin, chunki 
undagina u zarurat b o ia d i, shuningdek, unga y o i ham ochiladi. 
Shunday ekan, bozor munosabatlarining yuzaga kelishi ayni bir vaqtda 
raqobatchilikning shakllanishini bildiradi.
Bozor iqtisodiyoti raqobat sharoitidagina eng yaxshi faoliyat 
k o ‘rsatadi.