Urganch davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti

2.2.Mehmonxonada ko‘rsatiladigan asosiy va qo‘shimcha xizmatlar tahlili
Zamonaviy mehmonxona murakkab injenerlik uskunalari bilan jihozlangan (lift, konditsionerlar, issiqlik manbai, suv taminoti, kanalizatsiya, elektr energiya, gaz uskunalari, kabel televideniye, kompyuterlar).Tabiiyki, mehmonxona barcha uskunalarni tamirlash va xizmat ko’rsatish maqsadida to’liq shtatda injener-texnik ishchilarni saqlab tura olmaydi.Odatda, ushbu xizmatlarni ko’rsatuvchi maxsus firmalar bilan shartnoma tuzadi. Injenerlik xizmati unchalik katta bo’lmagan shtatga ega (iloji boricha universal xodimlar ishlaydilar, yani unchalik qiyin bo’lmagan santexnik ishlar, elektr uskunalarni sozlash). Injenerlik xizmati o’z tarkibiga mebel, gilam tamirlovchilar, nomerlarga bo’yash ishlarini olib boruvchi bo’yoqchilarga ham ega bo’lishlari mumkin. Bosh injenerlik xizmati suv, gaz, elektr energiya sarfini ham nazorat qiladilar.Ular bajargan barcha ishlar maxsus ro’yxatga olish jurnaliga yuritiladi.
Injenerlik xizmatining vazifasi
Injenerlik xizmatining muhim vazifasi- yong’in xavfsizligini taminlashdir.Yong’in mehmonxona biznesida ko’p tarqalgan hodisadir. Yong’inning asosiy sabablari- chekuvchi mehmonlar, nosoz oshxona va elektr uskunalari, kaminlar, omborxonadagi ximikatlar, chiqindilarni yoqish va boshqalar bo’lishi mumkin.
Yong’in xavfsizligi tizimi mehmonxonadagi barcha inshootlar yong’in signalizatsiyasi tizimini, yong’in o’chirish vositalarini, evakuatsiya vositalarini (yong’in zinalari) va xodimlarni doimiy o’qitish tadbirlarini o’z ichiga oladi. Barcha nomerlarni, yong’in ro’y berganda evakuatsiya qilish sxemasi bilan taminlash zarur. Mehmonxonaning barcha xodimlari yong’in paytida o’zlarini qanday tutishlarini bilishlari kerak. Yong’in ro’y berganda xodimning birinchi vazifasi yong’in signalizatsiyasi tugmasini bosishdir.Keyinchalik quyidagicha harakatlanadi: biri yong’inni o’chiradi, boshqalari mehmonlarni evakuatsiya qilishadi. Nima bo’lganda ham sarosimaga tushmasdan tinchlikni saqlash zarur. Yugurib borish, liftdan foydalanish mumkin emas.Zinalardan harakatlanish kerak.Evakuatsiya yo’li yopiq bo’lsa (yong’in bilan ),eshikni yopib, unga nam odeyalni osib, derazadan yong’in o’chirish xodimlariga signal berishi zarur.
3. Xavfsizlik xizmati.
Xavfsizlik xizmati—mehmonlar, ularning mulklari, mehmonxona mulklarini kriminal elementlardan himoyalash maqsadida tuziladi.Bu yerda mehmonxona mulki deganda uning obro’si ham tushuniladi.
Mehmonxonalarda hamma vaqt bo’masada, katta jinoyatlar sodir bo’ladi. Masalan, 1974 yilda 5 yulduzli motelda mashhur amerika estrada qo’shiqchisi Koni Frenshizga tajovuz qilishgan. qo’shiqchining advokatlari mehmonxonada zaruriy xavfsizlik taminlamaganligi uchun motelga nisbatan 6 mln. dollarlik shikoyat xati(isk)yozadilar. Nizo 1.5 mln dollarga qo’shiqchi foydasiga hal bo’ladi.
Mehmonxonada eng ko’p uchraydigan jinoyat bu o’g’rilikdir.Bazida shunday mijozlar uchraydiki, mehmonxonadan ketayotganlarida u yerdan sochiq, joyshablarni ham olishadi, lekin ko’pincha esdalik uchun suvenirlar (kuldon) bilan cheklanadilar.Sochiqlar, xalatlar va shunga o’xshash narsalarni o’g’rilash sodir etilganda, mehmonxona bunday mehmonlarni “qora ro’yxat ”ga , ishonchsiz mijozlar safiga kiritadi. Bu ro’yxatga yana norozilik bildirishga “usta” (jalobshik) mijozlar ham kiritiladi.Ular mehmonxonadan pul undirish maqsadida atayin norozilik uyushtiradilar.
4. Xavfsizlik xizmatining tarkibi.
Bu ayniqsa muhim, chunki bu xizmat xodimlari militsiya xodimlaridan farqli o’laroq so’roqqa tutish, tintuv o’tkazish huquqiga ega emaslar.
Xavfsizlik xizmatining muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatishi uning boshqa xizmatlar bilan munosabatiga bog’liq, ayniqsa, moliya departamenti va kadrlar bo’limi bilan . Xavfsizlik xizmatining nazorati moliyaviy nazorat bilan uyg’unlashishi, xodimlar bo’limi bilan esa ishga qabul qilayotganlarni nazoratini hamkorlikda olib borishlari kerak(kriminal o’tmishli odamlar).
Xavfsizlik xizmati mahalliy militsiya bo’limi bilan yaxshi munosabatda bo’lishi muhimdir. Militsiyadan shubhali “mehmon”lar , kutilayotgan namoyishlar yoki tartibsizliklar haqida ma’lumot olish mumkin. Bular mehmonxona tinchligini buzadi. Lekin bunday hamkorlik juda ham chuqurlashmasligi kerak(mehmon haqida har xil ma’lumotlarni yetkazmaslik, qonunga ko’rsatilganidan tashqari).Ushbu organlarga maxsus operatsiyalar o’tkazish uchun joy ajratib berish tavsiya etilmaydi. Bu mehmonxona obro’siga zarar yetkazishi mumkin.
5. Mehmonxonadan mehmonlar xavfsizligini taminlashning umumiy qoidalari.
Xavfsizlik xizmati –mehmonxona xavfsizligi tizimi loyihasini ishlab chiqadi va ushbu loyiha boshqa xizmatlar rahbariyati muhokamasidan o’tganidan so’ng bosh direktor tomonidan tasdiqlanadi. Ushbu hujjat xavfsizlikning barcha tomonlarini qamrab oladi: xavfsizlik xizmatining vazifalari, boshqa xizmatlar bilan o’zaro munosabati, xavfsizlikni taminlash texnik vositalari tizimi, favqulodda holatlarda xodimlarning harakatlari.
Agar otel yirik mehmonxonalar zanjiriga kirsa, unda xavfsizlik tizimini tashkil etish franshiz kelishuvning bir qismi bo’ladi: franshiza beruvchi franshiza oluvchini qo’llanmalar(instruksiya) bilan taminlaydi, kadrlarni o’qitadi.
Xavfsizlik xizmatining tarkibi unchalik katta emas: 500 nomerli mehmonxonaga 10 kishi to’g’ri keladi. Shtatda ayollar ham ishlashi maqsadga muvofiqdir. kishi bo’lsa, unga ayol kishi bilan suhbatlashish osonroq bo’ladi.
Xavfsizlik xizmatining ideal xodimi – bu bosiq, o’zini tuta oladigan va ruhan barqaror inson bo’lishi kerak.Ko’pincha bu xizmatga sobiq organ xodimlarini olishadi.Lekin har doim ham ular mehmonxona instruksiyalariga rioya qilishmaydi(ayniqsa,mehmonlar bilan munosabatda ularga muloyimlik yetishmaydi). Ular mehmonxonada armiya tartibi yo’qligiga ko’nikishlari qiyin bo’ladi. Bazida xavfsizlik xizmatiga shveysarlar va pajlar ham bo’ysunadilar. Xavfsizlik xizmati xodimlari ishga qabul qilinayotganda mehmonxonadaning bo’limlari, huquq va majburiyatlari,tibbiy yordam ko’rsatish,sodir bo’lishi mumkin bo’lgan holatlar bo’yicha o’quv kursini o’taydilar.Shuningdek,tekshiruv hisobotini tuzishni o’rganadilar.Xavfsizlik xizmati xodimlari mehmonxona faoliyati va ularning ishlariga taaluqli barcha qonunlarni bilishlari shart.
Xavfsizlik xizmati albatta, o’zining xonasi, alohida yechinish xonasi va hujjatlar saqlash, tekshiruv hisobotini tuzish uchun alohida xonaga ega bo’lishi kerak.
Xavfsizlik xizmati rahbarining kabineti mijoz ko’ziga tashlanmasligi, shuning bilan birga zarur bo’lganda mijoz uni izlab borganda ham oson topishi kerak.
Xavfsizlik xizmati—mehmonlar, ularning mulklari, mehmonxona mulklarini kriminal elementlardan himoyalash maqsadida tuziladi.Bu yerda mehmonxona mulki deganda uning obro’si ham tushuniladi.
Mehmonxonalarda hamma vaqt bo’masada, katta jinoyatlar sodir bo’ladi. Masalan, 1974 yilda 5 yulduzli motelda mashhur amerika estrada qo’shiqchisi Koni Frenshizga tajovuz qilishgan. qo’shiqchining advokatlari mehmonxonada zaruriy xavfsizlik taminlamaganligi uchun motelga nisbatan 6 mln. dollarlik shikoyat xati(isk)yozadilar. Nizo 1.5 mln dollarga qo’shiqchi foydasiga hal bo’ladi.
Mehmonxonada eng ko’p uchraydigan jinoyat bu o’g’rilikdir.Bazida shunday mijozlar uchraydiki, mehmonxonadan ketayotganlarida u yerdan sochiq, joyshablarni ham olishadi, lekin ko’pincha esdalik uchun suvenirlar (kuldon) bilan cheklanadilar.Sochiqlar, xalatlar va shunga o’xshash narsalarni o’g’rilash sodir etilganda, mehmonxona bunday mehmonlarni “qora ro’yxat ”ga , ishonchsiz mijozlar safiga kiritadi. Bu ro’yxatga yana norozilik bildirishga “usta” (jalobshik) mijozlar ham kiritiladi.Ular mehmonxonadan pul undirish maqsadida atayin norozilik uyushtiradilar.
Xavfsizlik xizmatining asosiy vazifasi – jinoyatni ko’rib chiqish emas, uni oldini olishdir.Bu ayniqsa muhim, chunki bu xizmat xodimlari militsiya xodimlaridan farqli o’laroq so’roqqa tutish, tintuv o’tkazish huquqiga ega emaslar.
Xavfsizlik xizmatining muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatishi uning boshqa xizmatlar bilan munosabatiga bog’liq, ayniqsa, moliya departamenti va kadrlar bo’limi bilan Xavfsizlik xizmatining nazorati moliyaviy nazorat bilan uyg’unlashishi, xodimlar bo’limi bilan esa ishga qabul qilayotganlarni nazoratini hamkorlikda olib borishlari kerak(kriminal o’tmishli odamlar).
Xavfsizlik xizmati mahalliy militsiya bo’limi bilan yaxshi munosabatda bo’lishi muhimdir. Militsiyadan shubhali “mehmon”lar , kutilayotgan namoyishlar yoki tartibsizliklar haqida ma’lumot olish mumkin. Bular mehmonxona tinchligini buzadi. Lekin bunday hamkorlik juda ham chuqurlashmasligi kerak(mehmon haqida har xil ma’lumotlarni yetkazmaslik, qonunga ko’rsatilganidan tashqari).Ushbu organlarga maxsus operatsiyalar o’tkazish uchun joy ajratib berish tavsiya etilmaydi. Bu mehmonxona obro’siga zarar yetkazishi mumkin.
Xavfsizlik xizmati –mehmonxona xavfsizligi tizimi loyihasini ishlab chiqadi va ushbu loyiha boshqa xizmatlar rahbariyati muhokamasidan o’tganidan so’ng bosh direktor tomonidan tasdiqlanadi. Ushbu hujjat xavfsizlikning barcha tomonlarini qamrab oladi: xavfsizlik xizmatining vazifalari, boshqa xizmatlar bilan o’zaro munosabati, xavfsizlikni taminlash texnik vositalari tizimi, favqulodda holatlarda xodimlarning harakatlari.
Agar otel yirik mehmonxonalar zanjiriga kirsa, unda xavfsizlik tizimini tashkil etish franshiz kelishuvning bir qismi bo’ladi: franshiza beruvchi franshiza oluvchini qo’llanmalar(instruksiya) bilan taminlaydi, kadrlarni o’qitadi.
Xavfsizlik xizmatining tarkibi unchalik katta emas: 500 nomerli mehmonxonaga 10 kishi to’g’ri keladi. Shtatda ayollar ham ishlashi maqsadga muvofiqdir. Jabrlanuvchi mijoz ayol kishi bo’lsa, unga ayol kishi bilan suhbatlashish osonroq bo’ladi.
Xavfsizlik xizmatining ideal xodimi – bu bosiq, o’zini tuta oladigan va ruhan barqaror inson bo’lishi kerak. Ko’pincha bu xizmatga sobiq organ xodimlarini olishadi.Lekin har doim ham ular mehmonxona instruksiyalariga rioya qilishmaydi(ayniqsa, mehmonlar bilan munosabatda ularga muloyimlik yetishmaydi). Ular mehmonxonada armiya tartibi yo’qligiga ko’nikishlari qiyin bo’ladi. Bazida xavfsizlik xizmatiga shveysarlar va pajlar ham bo’ysunadilar. Xavfsizlik xizmati xodimlari ishga qabul qilinayotganda mehmonxonadaning bo’limlari, huquq va majburiyatlari, tibbiy yordam ko’rsatish, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan holatlar bo’yicha o’quv kursini o’taydilar.Shuningdek, tekshiruv hisobotini tuzishni o’rganadilar. Xavfsizlik xizmati xodimlari mehmonxona faoliyatidir.
Ko’pgina haridlar chakana savdolar orqali amalga oshiriladi. Lekin buning ham o’ziga xos kamchilaiklari bor, kerakli tovarlar bozorda topilmay qolishi mumkin.Ulgurji savdoda mehmonxona vino, spirtli ichimliklar, pivo, tamaki mahsulotlari va go’shtni sotib oladi.
Agar otel mehmonxonalar zanjiriga kirsa zaruriy tovarlarning aksariyatini ushbu zanjirning neytrallashgan tizimi orqali oladi. Ushbu tizim ta’minotni amalga oshiradigan markazlashgan omborxonalarga ega. Tizimning malakali xodimlari harid qilinayotgan tovarlarning sifatli bo’lishini ta’minlashlari kerak.
Haridlar quyidagicha tartibda amalga oshiriladi:
Mehmonxonaning barcha bo’limi harid bo’limiga talabnoma beradi. Uning shakli har xil bo’lishi mumkin, lekin hammasi ham detallashgan bo’ladi- tovarning hajmi, og’irligi, taminotchi davlat,miqdori va eng asosiysi muddati kelishib olinadi.
Haridlar bo’limi menejeri kelib tushgan talabnomalar xususiyatiga qarab, ta’minotchilar takliflarini ko’rib chiqib(narx, chegirmalar, to’lov vositasi va b.), yaxshisini tanlaydi va buyurtmani Arab mamlakatlari mehmonxonalarida xizmat ko’rsatishning o’ziga xos xususiyatlari.
Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlari asosiy turizm markazlari bo’lib Misr, Iroq, Iordaniya, quvayt, Oman, qatar, Saudiya Arabistoni, Suriya, Birlashgan Arab Amirliklari, Yaman va Isroil mamlakatlari hisoblanadi. Bu mintaqada Livandagi kelishmovchiliklarga qaramasdan 2010 yillardan boshlab sezilarli darajada xalqaro turizm harakatlari rivojlana boshladi. Bu mintaqada 2015 yilda 1,8 mln. xorijiy turistlar tashrifi kuzatilgan bo’lsa, 2016 yilga kelib ularning soni 6 mln. kishini tashkil qilgan. Xalqaro turizm tushumlari esa 0,4 mlrd. AqSh dollaridan, 3,5 mlrd. AqSh dollariga o’sganligi kuzatilgan. 2015-17 yillarda xalqaro turizm tashriflari 17,7% ga, xalqaro turizm tushumlari esa 16%ga pasayganligi kuzatilgan. 1980 yilda jahon turizm tashriflarining 2,1%ini tashkil qilgan bo’lsa, 1987 yilga kelib bu ko’rsatkich 1,48% ga pasayib ketgan. 2015-19 yillarda xorijiy tashriflar birmuncha o’sganligi kuzatiladi, ya’ni 1987 yilda 5,4 mln. xorijiy tashriflar kuzatilgan bo’lsa, 2015 yilda 7,5 mln. kishiga etadi. 2016 yilga kelib xorijiy sayyohlar soni yana kamaya boshlaydi, tashriflar 10,3% ga, xalqaro turizm tushumlari 16,5% ga pasayganligi kuzatiladi. 2015 yildan boshlab (2001 yildagi pasayishni hisobga olmaganda) 2019 yillarda bir maromda o’sish kuzatiladi (7.1.1-jadval).
Bu mintaqaga qilingan xorijiy turistik tashriflarning tahlil qilish natijlari ko’rsatishicha, 2000-15 yillargacha nomuntazam ravishda yildan yilga tebranib turishlar, ya’ni o’sish yoki pasayishlar kuzatiladi. 2017 yilda 24 mln. xorijiy turistlar tashrif buyuradi. 2019 yilda bu ko’rsatkich 27,6 mln. kishiga etadi. Xalqaro turizm tushumlari bo’yicha 2017 yilda jahon turizm tushumlarining 2,6%, 2019 yilda 2,7% ni tashkil qiladi. 2017 yildan 2019 yilgacha xalqaro turizm tushumlari 4,9% ga o’sganligi kuzatiladi. Har bir xorijiy turistik tashrif 2017 yilda 514 AqSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 2019 yilda 470 AqSh dollarini tashkil qilgan. Jahon bo’yicha bu ko’rsatkich 43,6% ga past bo’lgan.
⁸Yaqin Sharq mintaqasiga qilingan tashriflar va ulardan kelib tushgan