O’g’lim, senga qoldirdim o’git, Unga amal qil.
Olimlarga yaqinlash, baxra olgil, Tutib dil.
Ma’lumki, bilim-ma’rifatli kishi kibr-xavodan uzoqroq turishini
ta’minlaydi, bunga insonning o’zi xam sababchi deb uqtiradi, o’gitlarda.
Ilm sari intilishni kutlug’ ish sanaydi. Demak, har bir kishi ilm sari intilishi,
unga bo’ysunishi, moyil bo’lishi, kibrni esa o’zidan nari surishi kerak bo’ladi.
29
O`rgan uning bilimin, Borgin uning sari.
Qutlug’ ishga bo’ysungin, Kibrni quv nari. ( IIt. 161-162)
Aqlli odamning zexni o’tkir bo’ladi, u xar qanday o’git-nasixatni
xuddi yuqorida parvoz etayotgan qushning pastda ovni ko’rgandagi tezlik
bilan sho’ng’ishiga o’xshatadi. Oqil odam zexnining tezligi kush parvoziga
qiyoslanadi:
Qush ov ko’rsa, yuksaklardan pastga cho’kar,
Olim kishi o’git bersa, darxol uqar. (III t.53)
Bu misolda aqlli, bilimli odamning tabiati, o’ziga xos xislati ifodalangan.
«Devonu lug’atit turk» asarida insoniy fazilatlarning ajralmas qismi
xushxulqlik alohida ajratib ko’rsatiladi. Har bir inson egallashi lozim bo’lgan
ezgulik-yaxshilik, umum manfaati uchun mexnat qilish hushxulq insonga xos
fazilat ekanligi o’qtiriladi:
Ulug’liging oshsa agar. Xushxulq bo’lg’il.
Bek yonida xalq uchun Xo’b ish qilg’il.(I t.95)
Kishilar o’rtasidagi totuvlik, axillikning muximligini xam quyidagicha
ifodalaydi:
Qo’ni-qo’shni, qarindosh Ko’rsin sendan yaxshilik.
Ne-ne sovg’a qilishsa Yaxshirog’in qil tortiq. (I t. 137)
Yana bir she’riy parchada shoir inson faqat o’zini o’ylamasligi,
o’zgalar manfaati uchun ham xarakat qilishi lozimligini aytadi:
|
