Urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti

Kurs ishining maqsadi: Xalq ertaklari mazmunida ijtimoiy , iqtisodiy maishiy hayotning hamma masalalari o‘z ifodasini topadi desak xato bo‘lmaydi. Boshlang‘ish sinflarda bu janrda yaratilgan asarlarni o‘rganish g‘oyasi ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini o‘quvchi ongiga chuqurroq singdirish uchun o‘qish darslari bilan chegaralanib qolmay , balki sinfdan tashqari o‘qish darslarida ham ishlash zarur . Sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklarni ustida ishlashni ko‘rsatish kur ishimizning maqsadi hisoblanadi.
Kurs ishining vazifalari:
- boshlang‘ish sinflarda sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarining maqsadi , vazifalari va ahamiyatini o‘rganish;
- sinfdan tshqari o‘qish darslarining hajmi va ularga qo‘yilgan talablar bilan tanishish ;
- sinfdan tashqari o‘qish darslarini tashkil etish usullari va shakllarini o‘rganish;
- sinfda o‘qish darslarida ertaklar ustida ishlash tizimi va usullarini o‘rganish;
- ertak janri va ertaklarning turlarini o‘rganish;
Kurs ishining obekti: 4-sinf “O‘qish” darsligida berilgan ertak, masal, doston, maqol, topishmoq, latifa va tez aytishlarni o‘qib-o‘rganib, bu asarlarni o‘qitishning yangi pedagogik texnologiya asosida tashkil etish usullarini ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti: Ona tili va o‘qish savodxonligi fanidan bugungi kundagi innovatsion o‘yinlarni vosita va usullari.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: Kurs ishi 2 bob, 4 band , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I BOB Ertaklarning ahamiyati
1.2 Bolalar hayotida ertaklarning ro‘li
Ertak - bu fantastika , fantaziya elementlari bilan axloqiy hikoya. Yaxshi ertak - bu fantastika shunchaki qobiq bo‘lib , unung osida ajoyib kundalik haqiqat , oqilona fikr yashiringan. Ertak , umuman olganda , qiziqarli . Ammo chuqur qadimiy davrlarda ertak boshqacha ma’noga ega edi, taxmin qilinganidek , epik voqea edi. Qudratli mavjudotlar, xudolar va ularning kurashi haqida. Muhim ma’no yo‘qolishi bilan u o‘zining sobiq she’riy qiyofasini yo‘qotdi.
Xalq ertaklari har bir inson va butun xalq hayotida katta ahamiyatga ega. Ertaklarning muhim roli shundaki, ular boshidan kechirgan barcha narsalarning qimmatli ombori, o‘tmishdagi hayot aksini abadiy saqlab qolgan ko‘zgudir.
Biz odamlar hayotiy materiallarini , ularning dunyoqarashini saqlab qolish uchun xalqning og‘zaki ertaklari, ularning ertaklari , qo‘shiqlari va afsonalari uchun qarzdormiz. Ushbu marvaridlarning naqadar muhimligini asrlar davomida saqlanib qolgan va butun qiyofasida bizning kunlarimizga etib kelgan ajoyib hayotiy kuchlari ko‘rsatib turibdi. Ertaklarning asosiy afzalligi shundaki , u har doim ham to‘g‘ri , adolatli , yaxshi narsalarning tomonida bo‘ladi. Va shu bilan birga , ertak - yovuzlik , aldamchi , yolgf’on , tajovuzkor bilan murosasiz “kurashchi” .Ertak muhim axloqiy toifalar - yaxshilik va yomonlik haqida beg‘ubor hikoya qiladi.
O‘zbek xalq ertaklari o‘zbek madaniyati va rus adabiyotining asosiy tamoyilidir.
Ertaklarning ahamiyati shundaki, ular bolalarning o‘zbek xalqining hayoti va hayoti bilan tanishtirish imkoniyatini beradi.
O‘zbek xalq ertagi - bu odamning tili va nutq qobiliyatini rivojlantirishda sodiq yordamchi. Ertakdagi epitetlar , nutq burilishlari milliyligimizning mumtoz va chuqur mazmuni bilan yotadi . Ertaklar odamning dunyoqarashini kengaytiradi, so‘z boyligini oshirishga imkon beradi.
Muhim vazifa ertakga - yosh avlodni tarbiyalashga ishonib topshirilgan.
K.D.Ushinskiy rus xalqining ertaklarini xalq pedagogikasining birinchi yorqin urinishlari deb atadi. Ertaklarni xalq pedagogikasi yodgorliklari sifatida hayratga solib , u hech kim xalqning pedagogik dahosi bilan raqobatlasha olmaydi , deb yozgan . Xuddi shu narsani boshqa xalqlarning ertaklari haqida ham aytish kerak.
Ertaklar badiiy va adabiy asarlar bo‘lib , bir vaqtning o‘zida ishchilar uchun va ko‘plab bilim sohalarida nazariy umumlashtirish sohasi edi. Ular xalq pedagogikasi xazinasidir, bundan tashqari , ko‘plab ertaklar pedagogik asarlardir, ya’ni , ularda pedagogik g‘oyalar mavjud.
O‘qituvchilar har doim xalq ertaklarining tarbiyaviy ahamiyati haqida yuqori fikrdalar. Buyuk rus o‘qituvchisi K.D.Ushunskiy ertaklarga nisbatan shunday yuqori fikrga ega ediki, ularni o‘zining pedagogik tizimiga kiritdi. Ushunskiy bolalar orasida ertaklarning muvaffaqiyati sababini xalq ijodiyotining soddaligi va o‘z –o‘zidan paydo bo‘lishi bolalar psixologiyasining bir xil xususiyatlariga mos kelishida ko‘rdi. “Xalq ertaklarida buyuk she’riyat - xalq bolalarga bolalik orzularini aytib berishadi va ularning kamida yarmi bu ertaklarga ishonishadi.
Ushinskiy xalq ertaklarini qat’iyan o‘quv adabiyotlarida , ayniqsa bolalar uchun nashr etilgan jurnallarda bo‘lishi kerakligini aytib o‘tgan.
Bolalar hayotida ertaklarning roli kata. Ertaklarning pedagogik ma’nosi hissiy va estetik tekislikda yotadi, ammo kognitiv emas degan gap bor. Ertaklarning mavzusi va mazmuniga qarab tinglovchilarni fikrlashga yetaklaydi.
Bu savolga javobni o‘z ichiga olgan bolakay bilan suhbati allaqachon ma’noga ega . Ammo ertaklarda to‘g‘ridan –to‘g‘ri ma’lumot beruvchi ma’lumotlar mavjud. Shuni ta’kidlash kerakki, ertaklarning kognitiv ma’nosi , xususan , xalq urf-odatlarining individual tafsilotlariga , hatto kundalik mayda-chuyda narsalarga ham taalluqlidir. Masalan, “Keksani hurmat qilmaydigan va o‘zini yaxshi ko‘rmaydigan kishi” chuvashlar ertagida kelin qaynonasini tinglamay, tariqdan emas , bali bo‘tqa pishirishga qaror qilganligi haqida aytilgan. Lekin tariqdan va suvda emas , balki faqat sariyog‘ ichida . Bu nima bo‘ldi? U qopqoqni ochishi bilan , tariq donalari qaynatilgan emas , balki qovurilgan holda sakrab chiqib , ko‘zlariga urilib , uni abadiy ko‘r qildi.
Ertakdagi asosiy narsa , albatta , axloqiy xulosa: siz yoshi kattalarning so‘zini tinglashingiz , ularning hayotiy kundalik tajribalarini hisobga olishingiz kerak, aks holda siz jazolanasiz. Ammo bolalar uchun u kognitiv materialni ham o‘z ichiga oladi: u yog‘da qovurilmaydi, qaynatiladi, shuning uchun bo‘tqani suzsiz, faqat yog‘da pishirish bema’nilikdir. Odatda bolalarga bu haqda aytilmaydi, chunki hayotda hech kim bunday qilmaydi. Lekin ertakda bolalarga hamma narsa o‘z o‘rni bor, hamma narsa tartibda bo‘lishi kerakligi haqida ko‘rsatma beriladi.
O‘qish darslarida turli janrdagi asarlarni o‘rganishda ham o‘quvchilarning badiiy asarni chuqur o‘zlashtirishlarini, asarni tahlil qila olishlarini ta'minlashi kerakligini hisobga olgan holda metod tanlashga c'tibor qaratildi. O‘qish darslarida izohli o‘qish, ijodiy o‘qish, yarim izlanishli, reproduktiv metodlardan foydalanish mumkin.