Urganch davlat universiteti «yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari»

Paxta tolasini xajmiy og‘irligi bo‘yicha titilganlik darajasini aniqlash 
Titilganlik darajasi xajmiy og‘irlik bo‘yicha aniqlash uchun bochkadan foydalaniladi. 
H- bochkachani balandligi; 
Н 
D- bochkachani diametri; 
D 

---

1 
3.4-Rasm. Paxta tolasini titilganlik darajasini aniqlash uchun ishlatiladigan bochkacha 
Bochkachada titilgan paxta tolasi bilan to‘ldiriladi. Ustiga teshikchalari bor qopqoq 
yopiladi. Uning beshta xar xil joyiga 100g. Toshlar shunday qo‘yiladiki, 1m
3
tolaga 100N 
kuch to‘g‘ri kelsin. 
Paxta tolasi zichlangach, uni xajmi va xajmiy massasi aniqlanadi. 
Bochkachani xajmini aniqlab olinadi: 



R
2
H 
Bosh bochkacha torozida tortilib, massasi aniqlanib olinadi. Bochkachaga paxta tolasi 
solingach uning xajmiy og‘irligi aniqlanadi. 
Misol: 
N=35 sm, D=40sm bo‘lsa, 



R
2
H 
=3.14 

35 

43960 sm
3
Bo‘sh bochka og‘irligi - 2,135 kg 
Paxta tolasi solingan bochkacha og‘irligi – 2,465 kg. 
Bochkadagi paxta tolasi massasi 2,465-2,635=0,330 kg 
Bochkaning bo‘sh qismining balandligi 16 sm bo‘lsa xajmi 
3,14 

20 
2



1256 

16 

20096 ;
cм
3
Bochkani paxta bo‘lakchalari bo‘lgan qismi 
43960 – 20096 = 23864 sm
3
Paxta tolasini xajmiy og‘irligi 
330 
=0,014 g/m
3
yoki 14 kg /m
3
23864 
TTA ajraladigan chiqindilar miqdorini va sifatini tekshirish. 
Agarda chiqindini miqdorini aniqlash kerak bo‘lsa, (sifat ko‘rsatkichlariga axamiyat 
berilmagan xolda) mashinani 4 soat ishlatib aniqlanadi. Bunda mashinaga kiritilayotgan 
komponentlar miqdori to‘g‘riligiga e’tibor berish kerak. Buning uchun mashinadagi 
chiqindilar tozalanib, ajralmas chiqindini olish oson bo‘lishi uchun chiqindilar bo‘lmasiga 
qalin qog‘oz solinadi, so‘ngra mashinani ishga tushiramiz. 4 soat o‘tgach (tushlik tanaffus 
vaqtida) chiqindilar olinib, 0,5% aniqlikda tortiladi. Chiqindilar miqdorini aniqlayotganda 
ishlab chiqarilgan xamma xolstlarni (braklari xam) miqdori xisobga olinadi. 
Tekshirilayotgan agregatdagi xamma mashinalardan ajralayotgan chiqindilar va 
xolstlar og‘irligini qo‘shib, 100% deb olamiz, yoki ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasini 
umumiy miqdori deb olamiz. 

---

Chiqindi ajratish miqdori (vыxod ugarov) xar bir mashinadagi chiqindilar miqdorini 
ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasi miqdoriga bo‘lib, 100 ga ko‘paytirsak, shu mashinani 
chiqindi ajratish miqdori aniqlangan bo‘ladi. 
В 

У 
(100) 
Х 
X
-ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasini miqdori. 
У
-ma’lum bir mashinani ajratgan chiqindisi miqdori.