Urganch davlat universiteti «yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari»

G’o’zаdаn оlinаdigаn mаhsulоtlаr 
 
3.1-rasm. 
1-flаnеlь; 2-sоchiqbоp gаzlаmа; 3-viskоzа; 4-sаtin; 5-trikоtаj; 6-chit; 7- kiyimbоp 
gаzlаmа; 8-shtаpеlь; 9-turli gаzlаmа; 10-pахtа; 11-mо miq(lint); 12-ip; 13-
kаlаvа; 14-fibrа; 15-tsеllоfаn; 16-shnur; 17-tsеllyulоzа; 18-qоg’оz; 19-tоlа; 20- chigit; 21-
аtsеtil-tsеllyulоzа; 22-sun’iy shоyi; 23-аtsеtаt shоyi; 24-sun’iy fеtr; 25-sinmаydigаn оynа; 26-
linоlеum; 27- brеzеnt shlаngа;28-sun’iy chаrm; 29-izоlеntа; 30-kаrtоn;31-kunjаrа;32- chigit 
mаg’izi;33-shulха;34-kаprоn; 35-nеylоn; 36-vitаmin «Е»; 37-fitin; 38-sun’iy kаuchuk; 39-
kаllоdiy; 40-pоrtlоvchi mоddа;41-sаmоlyot lаki; 42-fоtоplyonkа; 43-аlif; 44-stеоrin; 45- 
glitsе rin; 46-mоy; 47-sоvun; 48-glyukоzа; 49-ligin; 50-vinо spirti; 51-endоtаl; 52- 
pоlivilьvаnli smоlа; 53-furfоrаl; 54-qоg’оz; 55-filьtr qоg’оz; 56-elеktr shnuri; 57-yonilg’i; 
58-spirt; 59-uglеkislоtа; 60-pоya vа chаnоq; 61-bаrg vа po’stlоq; 62-kаlьtsiy оksаlаt; 63- 
smоlа; 64-limоn kislоtаsi; 65-krахmаl. 
Chigitli paxta va uning komponentlari 
Paxta tozalash korxonasida paxta xomoshyosidan - tola, chigit, momiq va tolali 
chiqindilar ishlab chiqariladi. 
Ma’lumki, paxta tolasi tо‘qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarining asosiy 
xomashyosi hisoblanadi. Shuning uchun ham О‘zbekistonda paxta tolasini ishlab chiqarishga 
katta ahamiyat beriladi. Shu bilan birga mamlakatimiz tomonidan chet elga sotiladigan paxta 
tolasi va uning mahsulotlari valuta tushumining asosiy manbalaridan hisoblanadi. 
1 tonna chigitli paxta xom ashyosidan: 320÷340 kg tola; 40÷80 kg. momiq (lint); 
560÷580 kg. chigit; 8÷10 kg. ulyuk va 30 kg. tolali chiqindilar ishlab chiqariladi. 

---

Mavzu: Paxta tolasining klassifikatsiyasi 
- 2 soat 
2- LABORATORIYA 
580 kg. chigitdan esa 112 kg. yog‘; 10 kg sovun; 270 kg. kunjara, 170 kg. sheluxa va 80 
kg momiq olish mumkin. 340 kg. toladan – 3500 m2. gazmol ishlab chiqariladi. 1 kg. paxta 
tolasidan–20 m. batist, ya'ni 12 m. sitets, ya'ni 40÷140 katushka ip ishlab chiqarsa bо‘ladi. 
О‘rta tolali chigitli paxta tolasi uzunligi 30÷38 mm. bо‘ladigan bо‘lsa, uzun tolali paxta 
tolasi uzunligi esa 37÷40 mm. bо‘ladi. 
Paxta chigiti ustida 10÷15 minggacha tola bо‘lib, chigitning ustini doiraday yopib turadi. 
Bu tolalar birinchi navbatda yerdagi ortiqcha namlik natijasida chigitning shishib va chirib 
ketmasligidan saqlasa, ikkinchidan chigit о‘sish davrida uning qobig‘idagi (pо‘slog‘idagi) 
namlikni saqlab qolishga sharoit yaratadi va xar xil tashqi mexanik ta'sirlardan saqlaydi. 
Paxta tolasi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
sellyuloza 
- 97,0 (98,5%); 
pektin 
- 0,8 (1,0); 
yog‘ va vosk 
- 0,3 (1,0%); 
azot va oqsillar - 0,2 (0,3)%. 
Tо‘qimachilik sanoatida foydalaniladigan tolalar о‘rtasida paxta tolasi birinchi о‘rinni 
egallaydi, ya'ni 60 % ni tashkil etadi. 
Tolaning navi, sinfi, shtapel vazn uzunligi (mm), yо‘nalishli zichligi (mteks), solishtirma 
uzunligi, pishiqligi va uzulish kuchi fizik-mexanik yoki bо‘lmasa, texnologik xususiyatlari 
deb ataladi. 
Paxta tolasidan kо‘plab har xil ip ishlab chiqariladi. Yigirilgan iplardan gazmollar 
tо‘qiladi va boshqa tо‘qimachilik mollari tayyorlanadi. Paxta tolasidan tayyorlanadigan 
gazmollar turi 2500 dan ortiqni tashkil etadi. 
Paxta momiqi 6-14 mm. uzunlikda bо‘lib, asosan selyuloza tayyorlashda ishlatiladi. 
Tayyorangan sellyulozadan yuqori sifatli sun'iy tola va plastmassalar ishlab chiqariladi. Lint 
(momiq) tibbiy vata, filtr, karton, elektroizolyator, yuqori sifatli qog‘oz, sun'iy teri, foto-kino 
tasmalar, portlatish materiallari tayyorlashda xom ashyo sifatida ishlatiladi. 
Paxta chigitidan asosan yog‘-moy korxonalarida presslash yoki ekstraktsiyalash asosida 
paxta yog‘ini ishlab chiqariladi. 100 g. paxta yog‘ida 
99 mg. tokoferol -vitamin Ye 
aralashmasi bо‘ladi. 
Paxta yog‘idan stearin, har xil navli margarinlar, gletsirin va moyli kislota ishlab 
chiqariladi.