Urganch ranch texnologiya universiteti iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo`yicha) 2303-iq yo’nalishi 1-kurs talabasi baboniyazov Samandarnning Falsafa fanidan Yangi davr Sharq tasavvufi mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi

Charvaka nomi bilan ataladigan qadimiy Hind falsafiy oqimi tarafdorlari, dunyoni, tabiat hodisalarini qanday bo’lsa shunday tushuntirmoq kerak, degan talabni ilgari surgan edilar. Ular nuqtai nazaricha, butun olam olov, suv, havo, tuproq yig’indisidan iborat, inson ham ana shu to’rt unsur birikmasidan tashkil topgan.

• Charvaka nomi bilan ataladigan qadimiy Hind falsafiy oqimi tarafdorlari, dunyoni, tabiat hodisalarini qanday bo’lsa shunday tushuntirmoq kerak, degan talabni ilgari surgan edilar. Ular nuqtai nazaricha, butun olam olov, suv, havo, tuproq yig’indisidan iborat, inson ham ana shu to’rt unsur birikmasidan tashkil topgan.
• Charvaklar dunyoni hech kim yaratgan emas, balki uning zaminida moddiy elementlar birikishi yotadi, deb hisoblaydilar. Ular “o’tni kim issiq haroratli qildi, suvni kim sovuq qildi?” — degan savol berib, “bularning hammasini shu hodisalarning o’zidan qidirish kerak”, deb javob beradilar.
• Xitoydagi dastlabki falsafiy ta’limotlarda dunyo abadiy va u besh unsur - olov, suv, yer, daraxt va metalldan tashkil topgan, deb uqtiriladi.
• Eramizdan oldingi VII-VI asrlarda Xitoyda “dao” qonuniga binoan harakat qiluvchi “tsi” elementining mavjudligi haqida fikr yuritilgan. Xitoy mutafakkirlari fikricha, tabiat hodisalari “tsi” moddiy zarralardan tarkib topib “dao” ob’ektiv tabiiy qonuniyatga bo’ysunadi. Xitoyliklarning tabiat hodisalari qonuniyatli asosda taraqqiy qiladi, degan tasavvurlari, dunyo moddiydir, degan ta’limotga bog’liqdir. “Dao” haqidagi ta’limot falsafadagi qonun tushunchasini hosil qilishdagi dastlabki urinishdir.

• 3. O’rta Osiyoda O’rta asrlardagi falsafiy ta’limotlar.
• V—VI asrlarga kelib hukmron ruhoniylarga, zardushtiylikka qarshi qaratilgan Mazdak (770—529 yy.) boshlab bergan Mazdak ta’limoti shakllandi. Eronda keng tarqalgan Mazdakiylik ta’limotiga binoan, olamda bo’ladigan jarayonlar ongli va biror maqsadni ko’zlab harakat qiluvchi ezgulik, yorug’lik manbai bilan ko’rko’rona va tasodifiy harakatlanuvchi qorong’ulik (joxillik) manbai o’rtasidagi kurashdan iborat. Bu kurash «yaxshilik»ning ustidan muqarrar g’alabasi bilan tugallanadi. Mazdakizm dehqonlar, ularning huquqlarini himoya etib, tenglik, adolat o’rnatishga xizmat qildi.
• Tarixdan ma’lumki, VI-VII asrlarda shimolda Turk xoqonligi vujudga kelib, u Erondagi sosoniylar bilan uzoq, kurash olib bordi va O’rta Osiyo xalqlarini o’ziga qaratdi. Bu yerda qadimgi turk tili tarqala boshladi. VIII asrga kelib mintaqamizni arablar istilo qiladilar va ular o’zlari bilan Islom dinini olib keladilar va bosib olgan xalqlar orasida turli yo’llar bilan uni tarqata boshladilar. Arab bosqinchiligiga qarshi Abu Muslim, Muqanna, Hamza as Xorij, Rafi ibn Leylar boshchiligida qator xalq qo’zg’alonlari bo’lib o’tdi. IX asrning oxiriga kelib O’rta Osiyo mustaqillikka erishdi va bu yerda somoniylar hukmronligi shakllandi. So’ng bu hududda Xorazm-shoxlar, G’aznaviylar, Saljukiylar, Qoraxoniylar davlatlari faollik ko’rsatadi. Buxoro, Samarqand, Marv, Ko’xna Urganch, Xiva kabi shaharlar o’z davrining madaniyat markazlari sifatida dunyoga tanildi.