Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

Parametr 
Betatronlar turi 
PMB-3 PMB-5 
PMB-6 
B-9 B-15 B-25 B-30 
B-35 
Maksimal energiya, 
Mev
3 
5 
6 
9 
15 
25 
30 
35 
Energiyani tartibga solish 
chegaralari, 
Mev
0,5-3 
1-5 
2-6 
2-9 
2-15 
3-25 
3-30 
3-35 
Nishondan1m masofada 
doza quvvati,
 rad/min
0,05 
0,1 
0,3 
4 
8 
10 
150-
200 
250 
Iste’mol qilinadigan quvvat, 
kvt
0,7 
- 
1,2 
3,5 
4 
20 
40 
50 
Uzluksiz ishlash 
davomiyligi, 
soat
0,25 
0,25 
0,25 
16 
8 
8 
16 
16 
Tekshirilayotgan 
materialning (temirning) 
qalinligi, 
mm
- 
- 
- 
- 
100-
500 
100-
500 
100-
500 
- 

---

246 
Materialning sifatini nazorat qilish uchun betatron turini tanlash materialning 
zichligiga, yoritilayotgan qatlamning qalinligiga, nuqsonlarga nisbatan talab 
etilayotgan sezgirlikka, usulning unumdorligiga va boshqa omillarga bog‘liq holda 
amalga oshiriladi. 
γ - apparatlar materiallar va buyumlarning sifatini ularni γ - 
nurlari yoritish yo‘li bilan nazorat qilish uchun qo‘llaniladi. γ - apparatlarning 
buyumlarni yoritish uchun asosiy tavsiflari 8.4 –jadvalda keltirilgan. 
8.4- jadval 
γ - apparatlar 
turi 
Nurlanish 
manbai 
Radiyning 
maksimal 
aktivligi,
2-ekv.rad 
Manba aktiv 
qismining 
diametri, mm 
Yoritish, 
qalinlik, 
mm 
RK -2 
Tm
170 
9e
75 
Ir
192 
Cs
137 
0,7 
2,0 
5,0 
2,0 
9,0 
5,0 
2,0 
,5,0 
Po‘lat 40 
Po‘lat -50 
Po‘lat -10-60 
Po‘lat ------ 
UGD-3 
Tm
170 
9e
75 
Ir
137 
Cs
192
0,5 
2,0 
2,0 
5,0 
9,0 
5,0 
5,0 
2,0 
Po‘lat- 1-20 
Po‘lat -2-40 
Po‘lat -30-100 
Po‘lat -10-60 
RID-21 
Tm
170 
9e
75 
Ir
192 
Cs
137
0,5 
2,0 
5,0 
2,0 
9,0 
5,0 
2,0 
5,0 
Po‘lat- 1-20 
Po‘lat- 20-40 
Po‘lat- 10-60 
Po‘lat- 30-100 
RID -22 
“Neva” 
Cs
137 
Cs
137
20,0 
20 
10x11 
plastinalar 
Po‘lat- 80 gacha 
Po‘lat- 70 gacha 
“Beton” 
Tm
170 
Ir
192 
Cs
137
0,5 
5,0 
2 
9,0 
2,0 
5,0 
Beton- 300gacha 
G‘isht -400gacha 
Yog‘och-
500gacha 
Po‘lat- 60gacha 
GUP –Tt-0,5-3 
Co
60 
Cs
137 
0,5 
20,0 
5x5 
10x11 
Po‘lat-10-40 
GUP-Jr-5-2 
Co
60 
5,0 
5x5 
Po‘lat- 110gacha 
γ - appat himoyalovchi konteyneri (radiatsion kallak), boshqarish mexanizmi va 
shtativdan iborat. Himoyalovchi konteyner radioaktiv manbani joylashtirish uchun 
mo‘ljallanadi; uni γ - nurlanishni yaxshi yutadigan masalan, volfram, qo‘rg‘oshin va 
shu kabi zich materiallardan tayyorlanadi. Nurlanish manbani “yoritish” 
(“prosvechivaniye”) holatiga surish va uni“saqlagich” (“xranilishe”) holatiga 
qaytarish boshqarish mexanizmining mexanik manipulyatori yordamida amalga 
oshiriladi. γ - apparatlarni boshqarish shuningdek masofan turib ham amalga 
oshirilishi mumkin. GUP – Tt-0,5-3, GUP-Jr-5-2, RID -
21 va boshqa γ - apparatlar

---

247 
ko‘chma apparatlar bo‘lib, ular dala va laboratoriya 
sharoitlarida payvand choklarni va boshqa 
buyumlarni shuningdek borish qiyin bo‘lgan 
joylardagi buyumlarni yoritish uchun 
mo‘ljallanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.7-rasm. Gup – Tg-
3 γ - apparati: 
  a-umumiy ko‘rinishi; b-himoyalovchi konteyner sxemasi; 1-shtativ; 2–himoyalovchi g‘ilof;
3-sentrator; 4-qulfni ochish uchun dastak; 5-korpus; 6-to‘xtatuvchi dasta; 7-ost qo‘yma;
8-qo‘rg‘oshin himoya; 9-manbali tutqich; 10-qulf. 
Buyumlarni barqaror sharoit-larda (sanoat sexlarida, labora-toriyalarda va h.k.) 
nazorat qilishda ko‘chma γ - apparatlardan foydala-niladi, buyumlarni dala sharoitida 
va borish qiyin bo‘lgan joylarda nazorat qilishda ko‘chiriluvchi (ko‘tarib yuri-
ladigan) γ - apparatlardan foydalaniladi. 
GUP-Tt-0,5-
0 γ - apparati himoyalovchi konteyner, manipulyator, yig‘ma 
shtativ, yoritish yo‘nalishini aniqlovchi sentrator, apparatni tashish uchun aravacha va 
dastakdan iborat. (8.7-rasm). Buyumlarni yoritishi yoyilishi burchagi 53
0
bo‘lgan 
nurlanishlar dastasi bilan amalga oshiriladi. 
GUP Jr-5-2
γ - apparati yoyilishi burchagi 53
0
bo‘lgan nurlanishlar dastasi 
bilan yoritiladi va chiqarilgan manbada va masofadan turib boshqarishda panoramali 
yoritishi uchun foydalaniladi. 
RID – 
21 γ - apparati uning foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va 
operatorlarning ishini yaxshilashni ta’minlovchi qo‘shimcha moslamalar bilan ham 
komplektlanadi. Bunday moslamalar komplektiga universal shtativ, ikkita 
kallimatsiyalovchi kallak kiradi: biri materiallarni 53
0
burchak ostida yo‘naltirilgan 
dasta bilan yoritishi uchun, ikkinchisi panoramali yoritish uchun. Yordamchi 
moslamalar tufayli γ - apparat ham dala sharoitida, ham barqaror sharoitida, ko‘tarib 
yuriladigan va ko‘chma universal defetoskop ko‘rinishida foydalanishi mumkin. 

---

248 
“Beton” γ - defetoskopi qurilish konstruksiyalarni payvandlash sifatini nazorat 
qilish uchun, qurilish materiallari va buyumlarining zichligini va bir jinsliligini 
tekshirishda, armaturaning ximoya qatlami qalinligini va uning temirbeton 
konstruksiyalarida joylashgan o‘rnini aniqlash uchun mo‘ljallanadi. Apparat volfram 
qotishmadan ishlangan magazin – konteyner (manbalarni to‘plash uchun), shtativ va 
boshqarish mexanizmidan iborat. Yoritishda nurlanish manbai dastaki trosli yuritma 
yordamida kollimatsiyalovchi kallakka ko‘chadi. Boshqarish uzatmasi 12m gacha 
masofada amalga oshirilishi mumkin.