Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

1.20-rasm. Q
uyi bosim paromеrning sxеmasi:
1-
dilatomеtr; 2-shisha silindr; 3-molibdеn sim 
uchi; 4-shayba; 5-simob uzatish uchun kapilyar;
6-simob uchun idish; 7-
manomеtrik truba; 
8,9,10,11,13, 14-kraplar; 11-probka;
15,19-forbalon; 16-
Mak Lеoza monomеtri;
17-diffuzion nasos; 18-
manomеtr; 21-simob 
bug‘larini tushirish joyi; 22-
simob monomеtrlar; 
23-suvni tush
irish uchun shtutsеr. 
Yuqori bosim poromeridagi dilatometr quyi bosim poromerdagi dilatomerdek. 
Shuning uchun quyi bosim poromerida atmosfera bosimiga erishilgandan keyin 
dilatmetr yuqori bosim poromerga o‘tkaziladi va po‘lat maxsus idishga 
joylashtiriladi. Bunda dilatometr kontakti 
doimiy tok ko‘prigiga ulangan maxsus 
idishning bekituvchi kallak kontaktlariga 
ulanadi. 
Keyinchalik namunaning g‘ovaklariga kirgansimob hajmini hisoblash 
imkoniyatiga ega bo‘lishi uchun, dilotometr kapillaridagi konstantani bilish zarur. 
Dilatometr – bu shisha truba (1) bo‘lib, uning ichiga tekshirilayotgangan namunalar 
joylashtiriladi. (rasm 1.21.).
1.21- rasm. Shisha dilatometri: 1-shisha kapsyula (truba);
2-shishali to‘r; 3-shishali ulagich; 4-nixromli ilgak; 5-nixromli 
prujina; 6- platinali sim; 7- kontaktlar; 8- vintlar; 9- organik 
shishali kallak; 10-tirgovich vint. 
 

---

78 
Dilatometrning elektr zanjiri tekshiriladi, bekituvchi kallak bilan maxsus idish 
yopiladi va birinchi o‘lchash ishlari amalga oshiriladi elektr zanjir kapilyarining 
boshlang‘ich qarshiligi aniqlanadi. Keyin “azot” va “moyli tushirish” kranlari 
tushiriladi, kranlar ochiladi va azotli ballon hamda shtutserga trubkali strubsina 
ulanadi. Azot 50 kgs/ sm
2
bosimgacha maxsus idishga asta -sekin beriladi, bu 
monometr ko‘rsatgichda ko‘rinadi. Bunda “azot” krani yopiladi va elektr zanjirning 
qarshiligi (Ri) o‘lchanadi. Maxsus idishda 80 kgs/sm
2
gacha bosim azot yordamida 
oshiriladi. Azot bosimi foydalangandan keyin ballondagi “azot” krani yopiladi va 
knopkani bosish yo‘li bilan moyli nasos yoqiladi. 200 kgs/sm
2
gacha bosimning 
oshishi 250 kgs/sm
2
uchun ikkinchisi monometri bo‘yicha, keyingi bosimning P 
oshishi 4000 kgs/sm2 uchun uchinchi monometri bo‘yicha nazorat qilinadi. Har bir 
tanlangan bosimda elektr zanjirning qarshiligi R
n
o‘lchanadi.