7
Ushbu test topshiriqlari kitobi Sizga qoralama sifatida berilgan,
javoblaringizni JAVOBLAR VARAQASIGA yozing.
2-qism
Quyidagi matn asosida 11-20-savollarga javob bering.
Kamalak tabiatning eng goʻzal hodisalaridan biridir. Odamlar qadim zamonlardan
beri uning qanday hosil boʻlishi haqida bosh qotirib kelishadi.
Ayrim kishilar kamalakni “yomonlik alomati” deb bilishgan. Ular “marhumlarning
joni narigi dunyoga kamalak orqali oʻtadi, kamalak paydo boʻlganda kimdir oʻladi”, deb
hisoblashgan. Nаtijаdа kаmаlаk haqida koʻplаb tasavvurlar,
аfsоnа vа ertаklаr pаydо
boʻlgаn. Mаsаlаn, qаdimgi yunоnlar kаmаlаkni оsmоn bilаn yеr oʻrtаsidаgi yoʻl deb
hisоblаgаnlar. Xitоyliklar esа kаmаlаkni osmondagi afsonaviy katta ilon dеb
oʻylаshgаn. Slаvyan хаlqlаri uni sаmоviy koʻprik dеb tushungаnlar. Go‘yo dаryolаrdаgi
suv bu koʻprik оrqаli оsmоngа оlib chiqilаr ekаn-u, kеyin bu suv yomg‘ir boʻlib yеrgа
yog‘аrkаn.
Texnik jihatdan qaralganda, atmosferadagi nur tomchi orasidan oʻtganda
kamalak paydo boʻladi va nurning sinishi, ya’ni turli
rangdagi egilgan yoy hosil
boʻlishiga olib keladi. Koʻpincha kamalak ertalab yoki shomda paydo boʻladi. Kamalak
hosil boʻlishi uchun quyosh nuri taxminan 42º burchakda yomg‘ir tomchisiga tushib
qolishi kerak. Bu holat quyosh osmonda 42º dan balandroq burchakda turganida roʻy
bermaydi.
Kamalakni qorong‘i tushishi bilan ham uchratish mumkin. Bunday holat “oy
kamalagi” deb ataladi. Bunday vaziyatda yorug‘lik nurlari toʻg‘ridan toʻg‘ri oydan aks
olganida vujudga keladi. Odatda, u juda yorqin boʻlmaydi, chunki yorug‘lik qanchalik
yorqin boʻlsa, kamalak shunchalik rang-barang boʻladi. Muayyan yomg‘ir
tomchilaridan aks urgan yorug‘lik, boshqa tomchilardan
har birimiz uchun boshqa-
boshqa burchakdan aks beradi. Aynan shu holat kamalakning turli koʻrinishlarini hosil
qiladi. Ikkita odam bitta joyda bir vaqtning oʻzida boʻla olmasligi kabi turli odsamlar
bitta kamalakni bir xil koʻra olishmaydi. Hatto bizning har bir koʻzimiz
har xil
kamalakni koʻradi.
Kamalakka qaraganimizda u biz bilan birga harakatlanayotgandek tuyiladi. Bu uni
shakllantiradigan yorug‘lik muayyan vaqtda, muayyan masofa oralig‘ida va kuzatuvchi
uchun muayyan burchak ostida amalga oshganligi uchun sodir boʻladi. Kamalakning
ranglari qizil, zarg‘aldoq, sariq, yashil, havorang, koʻk va binafsharanglardan iboratdek
ko‘rinadi,
ammo
aslida kamalak inson koʻzi koʻra olmaydigan ranglarni oʻz
ichiga
olgan millionlab ranglardan iboratdir. Quyosh nuri yoki oddiy oq nur barcha ranglarni
oʻzida jam etgan. Siz qiya turgan koʻzguning bir chetiga yoki sovun pufagi yuzasiga nur
tushganini hech kuzatganmisiz? Oq nur turli ranglarga boʻlinib ketadi.
Shunda biz
kamalak jilosini koʻramiz. Nurni turli ranglarga ajratuvchi narsa «prizma» deb ataladi.
Hosil boʻlgan ranglar oʻzaro birikib ketuvchi chiziqlar hoshiyasini hosil qiladi va bu
«spektr» deb ataladi. Kamalak katta egilgan spektr yoki yomg‘ir tomchilari orqali oʻtib
sinadigan nurning rango-rang chiziqlaridan iborat tasmadir. Bu holda yomg‘ir
tomchilari prizma vazifasini bajaradi.
Kamalak kuchli yomg‘ir yog‘ayotganda chiqadi, chunki bu vaqtda
bir tomondan
yomg‘ir yog‘ayotgan, boshqa tarafdan esa quyosh charaqlab turgan boʻladi. Kamalakni
koʻrish uchun siz quyosh va yomg‘irning oralig‘ida boʻlishingiz lozim. Quyoshdan