Usim-biol p65

Turkum. Beshiktervatarsimonlar — Manteoptera

B u turkum ancha yirik yirtqich bo`Iib, tanasi cho`ziq, boshi harakatchan, qanoti va qorinchasi katta, oldingi oyoqlari yirtqich-likka moslashgan, og`iz apparati kemiruvchi tipda tuzilgan va pastgaqarab o`mashgan. Tanasining rangi tashqi muhitiga mos (yashil, ba'zilari jigarrang) bo`Iganidan dushmanlari (qushlar)dan yaxshi himoya-langan (14-rasm). Ulaming 2000 dan ortiq IvV^lvFr / turi ma'Ium bo`Iib, shundan MDH mamla-katlarida 20 tadan ortiq turi asosan janubiy mintaqalarda uchraydi. Asl beshiktervatar (Mantis) va empuzalar (Empusidae) oila-lariga ko`p va keng tarqalgan turiari kiradi.
Oila. Beshiktervatarlar — Manteidae
Beshiktervatariar turkumiga mansub oila vakillari pistimiada o`z o`ljasini qimirlamay kutib turadi va oldingi oyoqlari bilan ushlab oladi. Ko`pincha, hasharotlar bilan oziq- M-msm. Beshiktervatar.
43

lanadi. Lichinkah o`simhk davrida shiralar va boshqa turh mayda umurtqasiz hayvonlar: pashshalar, kapalaklar hamda chigirtkalar ЬЦап oziqlanadi. Tuxumini ootekaga (xaltaga) qo`yadi. Yevropa Mantis retigosa L. va Paratenodera sinemsis kabi Osiyo turi ShimoUy Amerikaga kehirilgan va shu yerda iqUmlashtirilgan.
Oddiy beshiktervatar (Mantis religosa L.) — beshiktervatariar oilasiga mansub yirtqich hasharot. U o`ljasini poylab turib tutadi. Ular o`z tuxumlarini ootekaga qo`yadi va shu yerda qishlaydi. Наг bir ootekada 400 ga yaqin tuxum bo`ladi. Yosh beshiktervatariar bahorda tuxumdan chiqadi va shu zahotiyoq mayda hasharotlar bilan oziqlanadi. Beshiktervatarning o`lchami 40—50 mm, urg`ochilarining ko`kragining oldi qismi g`adir-budur, erkaklarida esa tekis.
Boshqa turlarida qanotlari oqish rangU, kattaUgi 50—60 mm. Ular mavsumda ikkita avlod berib ko`payadi. Oddiy beshiktervatarga o`xshagan Hierodula tenuidentata Sanss. va iris —Iris oratorra L. hamda empuzida (Empusidae) oilasiga mansub E.pennicomis turlari ham uchraydi. Empuza oilasining vakillari tuziUshi bilan ajraUb turadi. Bosh qismi oldinga turtib chiqqan, mo`ylovlari erkaklarida patsimon tuziUshga ega. Ulaming yetuk zoti UchinkaUk davrining oxirgi bosqichida qishlab chiqadi.