Uyqu tush ko'rish va gipnoz, uyqu gigiyenasi Reja

Uyquning buzilishlari


Gigienik to`liq qimmatli uyqu deyilganda odam yoshiga mos ravishda uyquning davomliligi va chuqurligi aniq belgilangan vaqtda uxlash va uyg`onish tushuniladi. Organizmni to`liq qimmatli dam olishida faqatgana uyquning davomliligi emas balki uning yetarli chuqur bulimi ham muhim o`rinni egallaydi. Chuqur uxlamaslik organizmni yetarli dam olishini ta`minlamaydi. Yetarli uxlamaslik odamni ojiz qilib qo`yadi, ishchanlik qobiliyatini kamaytiradi, turli fojialarga sabab bo`ladi. Hozirgi kunda aholining ko`p qismi 1,5-2 soat kam uxlaydi. Hayotning jadalligi, markaziy nerv sistemaga axborotlarni nihoyatda ko`p kelishi uxlashga xalaqit beradi.
Odamning to`yib uxlamasligi, uyqu qarzdorligini ortirib yuboradi, buning oqibatida aqliy va jismoniy ish faoliyati susayib ketadi. Uyqu qarzdorligidan qutilish uchun odam yetarli darajada uxlapsh kerak.
Mutaxasisslar uyqu buzilishining 15 dan ortiq turini ajratadilar. Ulardan eng havflisi uxlab yotganda vaqti bilan nafasning to`xtab qolishidir. Bu xolat ko`krak yoshdagi bolalarda ko`proq uchraydi, bu bolalarni to`satdan o`lib qolishiga sabab bo`ladi. Uyqu bo`zilishlariga katta ijtimoiy muammo deb qarash ularni o`rganish va davolashga yetarli ahamiyat berish kerak.


Tush ko`rish


Uyquda ma`lum taasurot va obrazlarni idrok etish holati ko`p uchrab turadi. Ongning o`ziga xos bu xolati tush ko`rish deyiladi. Tush ko`rish uyquning tez davrida sodir bo`lishi uning po`stloq hujayralari faolligi natijasida ekanini ko`rsatadi. Bu faollikni doimo mavjud bo`lgan kuchsiz ta`sirotlar (xonaning isib ketishi, yoki sovib ketishi, tovushlar, chanqash, ichki a`zolardan birini kasallanishi, isitma va b.) kuchaytiradi. Ular turli tuyg`ularni keltirib chiqaradi, bu tuyg`ular ko`rilayotgan tushga aralashib ketadi. Tush ongda birin ketin namoyon bo`ladigan ko`ruv eshituv, teri-taktil obrazlaridan iborat.
I.P.Pavlovning fikricha tush ko`rishning asosi avval kechirgan qo`zg`olishlarning uyqu vaqtida o`ziga xos faollikdan bo`lgan po`stloq hujayralari qayta tiklanishidir. Ma`lumki, ko`rgan eshitganimiz po`stloq hujayralarida qayd qilinadi, nerv tizimida iz qoldiradi. Bedorlik holatida bu izlar paydo qiladigan ko`zg`alishlar ko`pincha tormozlangan bo`lib, faqat eslaganda tormozlanishidan chiqishi mumkin.
Tushimizda bo`lib o`tgan voqealarni bevosita ko`rayotgandek bo`lamiz. Tush ko`rish boshdan kechirgan voqealar izlarining miyada qayta tiklanishini asosi bo`lishini ba`zi dalillar isbotlaydi. Masalan, ko`r bo`lib tug`ilgan bola tushida hech qachon ko`ruv obrazlarini ko`rmaydi. es-xushini tanib olgandan keyin ko`r bo`lgan odamning tushida ko`ruv obrazlari namoyon bo`ladi, tushda avval boshdan kechirilmagan, ko`rilmagan, eshitmagan hodisalar uchramaydi. Bo`lib o`tgan xodisalar izining markaziy nerv sistemasida tiklanishi turli harakterga ega bo`lishi mumkin. Ba`zan tushda o`tgan xodisalarning vaqtdagi va fazodagi tartibi saqlanib qoladi. Ko`pincha tushda ancha ilgari sodir bo`lgan hodisalar kecha-bugungi hodisalarga aralash-quralash bo`lib ketadi. Tushda umuman ko`rilmagan odam yoki tabiatda uchramaydigan hayvon qiyofasini, boshdan o`tmagan hodisalarni ham ko`rish mumkin.
Uyquning ultra paradoksal, paradoksal va tormozlanish fazalari farq qilinadi. Odam ko`pincha tushning ultra paradooksal fazasida tush ko`radi. Bu chuqur uyquga ketish yoki odam uxlashdan uygonishga o`tayotgan vaqtga to`g`ri keladi. Uygonishdan va uxlashdan biroz oldin ko`rilgan tushlar esda qoladi. Chuqur uyqu davrida ko`rilgan tushlar ko`pincha esda qolmaydi. Ba`zi odamlar butun umri mobaynida tush ko`rmasligi mumkin. Ba`zi odamlar juda ko`p tush ko`radi. Hayvonlar ham tush ko`radi. Chaqaloq ham tush ko`radi.


Gipnoz


I.P.Pavlov ishlari shundan darak beradiki, uyqu shuningdek gipnoz vaqtida bosh miya katta yarim sharlar tormozlangan holatda bo`ladi. tabiiy uyqu bilan gipnotik holatning farqi miya po`stlog`idagi tormozlanishning tarqalishidadir.
Gipnotik uyquda va gipnotik holatning bir necha fazalari ko`zatiladi. Gipnozda miya po`stlog`ining harakat markazlari tormozlanadi. Masalan, hayvonni birdaniga, kuchli, keskin harakat bilan orqasiga agdarib qo`yilsa, hayvonda harakat markazlari tormozlanadi, u ancha vaqtgacha ko`zini ochib harakat qilolmaydi. Uyqudan gipnozning asosiy farqi gipnozda miya po`stlog`ining ayrim markazlari tormozlanadi. Odamni gipnoz qilinganda nutqning nerv markazlariii uyg`oq qoldirish muhim ahamiyatga ega. Bu markaz orqali vrach yoki gipnozchi bilan gipnoz qilingan odam orasida bog`lanish hosil qilinadi. Gipnoz va uyqu bir xil sharoitda yuzaga chiqadi. Uyquga o`xshab gipnoz ham kuchisiz, ritmik ravishda takrorlanadigan ta`sirotlar yuzaga chiqaradi. Gipnozga odatda uyqu chaqiradigan shartli ta`sirotlarni (uxlang", "uxlang" degaya so`zii) qayta-qayta takrorlash bilan erishiladi.
Gipnozda uch davr ajratiladi 1)