Fetopatiyalar. Xomiladorlikning fetal davri shartli ravishda erta
( 9-xaftadan 28 xaftagacha) va kechki (xomiladorlikning 29- xaftasidan to bola
tug‘ilgunga qadar bo‘lgan) davrlarga bo‘linadi. Erta antenatal davrda xomila
organizmida alterativ-produktiv xarakterga ega bo‘lgan yallig‘lanish jarayonlari,
keyinchalik esa ekssudativ reaksiyalar yuzaga keladi. Infeksiya yuldosh orqali
tushib, xomila ichi infeksiyasini keltirib chiqaradi. Agar xomila nobud bo‘lmagan
taqdirda ham uning ayrim organlarida nuqsonlar rivojlanishi mumkin. Bunday
infeksiyalarga sitomegalaviruslar, toksoplazmoz, listerioz, sifilis, zardobli gepatit
va x.k.lar kiradi. Kechki fetopatiyalarga bola tug‘ilgunga qadar surunkali
infeksion kasallik rivojlanishiga ulgurmagan barcha xomiladorlik infeksiyalari
kiradi. Xomiladorlikning oxirigi oylarida toksoplazmoz, sitomegalavirus, sifilis,
tuberkulez va boshqa yiringli infeksiyalar ham xomilani zararlashlari mumkin.
Fetopatiya ta’sirida quyidagi tug‘ma poroklar rivojlanadi: gidrotsefaliya,
mikrotsefaliya, mikroftalmiya, MAS shikastlanishi, o‘pka kistozi, gidronefroz,
endokard fibroelastozi va boshqalar.
Bosh va orqa miya churralari – bu suyak nuqsoni va choklari orasidan miya
moddasining chiqib turishidir. Bosh - miya churralari ko‘pincha ensa suyak
24
nuqsonida - boshning orqa soxasida, panjarasimon suyak nuqsonida burun ildizida
joylashadi. Suyak nuqsonidan faqat miya pardasi chiqib tursa - meningotsele,
agar miya pardasi va to‘qimasi birgalikda bulsa - ensefalotsele, miya pardasi, miya
to‘qimasi va miya qorinchasi chiqib tursa - ensefalotsistotsele deyiladi. Diagnoz
ko‘ruv paytida qo‘yiladi va rentgenologik tekshiruvlarda tasdiqlanadi.
Chaqaloqlarda orqa miya churralari 1:1000 – 1:3000 nisbatda uchraydi. Umurtka
yoriqlarida orqa miya moddasi, ildizcha, miya pardalari (spina bifida) chiqib
turadi. Ayrim xollardagina spina bifida churrasiz ko‘rinishda bo‘lishi ham
mumkin. Miya churralarining rivojlanishi embriogenezning birinchi xaftalarida,
ektoblast rivojlanishida va pusht nuqsonlarida yuzaga keladi. Bunga onaning
endokrin kasalliklari, toksoplazmoz va boshqa embriopatiyalar sabab bo‘ladi.
Orqa miya churralari klinik manzarasida ko‘pincha periferik paralichlar,
parezlar, oyoq-qo‘llardagi trofik buzilishlar, chanoq organlardagi o‘zgarishlar
singari nevrologik simptomlar asosiy o‘rin tutadi. 30% chaqaloqlarda kuzatiladigan
spina bifida ning rudimentar shaklida xech qanday klinik belgilar bo‘lmaydi. Orqa
miya churralari ko‘pincha gidrotsefaliya va boshqa rivojlanish poroklari bilan birga
kelishi mumkin. Davolash jarroxlik usulda olib boriladi.
Multifaktorial kasalliklar.
Tug‘ma rivojlanish poroklarining kelib chiqish sabablari nafaqat patologik
mutatsiyalar va tashqi muxitning salbiy ta’sirotlari, balkim irsiy va tashqi muxit
omillarining birgalikdagi ta’sirlariga ham bog‘lik bo‘lishi mumkin. Bu kasalliklar
multifaktorial kasalliklar deb aytiladi. Infeksion-allergik, nevrozlar, psixozlar,
epilepsiyalar, ko‘pincha endokrin kasalliklari, yurak, o‘pka, jigar, bo‘yrak,
oshqozon-ichak va boshqa organlar xastaligi bilan og‘rigan bunday bemorlar
somatik shifoxonalarga ko‘p murojaat qiladigan mijozlar guruxiga kiradi.
Multifaktorial kasalliklar guruxlariga sonning chanoq-son bo‘g‘imidan chiqishi,
tug‘ma maymoklik, tanglay va lablarning bitmay qolishi, pilorostenoz va x.k.
singari yana bir qator tug‘ma rivojlanish poroklarini ham kiritish mumkin.
25
Kasalning qarindoshlarida boshqa oilalarga nisbatan bu kasalliklarning ko‘p
uchrashi; xar xil oilalarda klinikasining polimorfizmligi; oilasida ikkita
shikastlangan yoki og‘ir bemor borligi kasallikka xavf orttiradi; avlod-ajdodida
shunga o‘xshash va oralik kasalliklar multifaktorial kasalliklarga xos belgilari
bo‘lib xisoblanadi.
Tug‘ma maymoklik tovonning eng ko‘p uchraydigan deformatsisi bo‘lib,
unda tovon suyaklari va mushaklari adduksiya, supinatsiya va plantar fleksiya
xolatida bo‘lib, pesvarus, eguina varus turidagi deformatsiyalar rivojlanishi
mumkin. Tashqariga qaragan qarama-qarshi (per valgus) deformatsiyasi, patologik
dorzal fleksiya bilan (per calcaneus) va boshqa deformatsiyalar bilan birikib kelishi
mumkin.
Maymok oyoqning kelib chiqishiga olib keluvchi omillarga tovon suyak,
mushak, paylarning atipik joylanishi – ba’zan tovonni supinatsiyaga olib keluvchi
qo‘shimcha musqullarning bo‘lib qolganligi kiradi. Bu anomaliyalar pusht xosil
bo‘lish bosqichida paydo bo‘ladi. Undan tashqari bachadon, amnionning noto‘g‘ri
joylanishi,
bachadon
bo‘shligining
torayishi,
bachadon
bilan
xomila
o‘lchamlarining mos kelmasligi ham sabab bo‘ladi. Bunday anomaliyalar bir
oilaning bir necha bolalarida uchrashi mumkin. Diagnoz qo‘yish kiyinchilik
tug‘dirmaydi. Davolash chaqaloqlik davrdan so‘ng gips bog‘lam qo‘yish bilan
boshlanib, bir necha oy davomida saqlab turiladi. Yengil maymoklikda yumshok
bamaziya mato bilan o‘rab qo‘yiladi.
Sonning tug‘ma chiqishi. Chaqaloqlar orasida 0,2-0,5% nisbatida kuzatilib,
qizlarda 4-7 marta ko‘prok uchraydi bu narsa ular chanog‘ining kengligi bilan
tushintiriladi. Sonning bir tomonlama chiqishi ikki tomonlamasiga nisbatan 1,5-2
marta ko‘prok kuzatiladi. Nasldan – naslga dominant turida o‘tadi. Kasallikning
patogenezida chanoq bo‘g‘imi shakllanishining ortda qolishiga embrional
rivojlanishining buzilishi yotadi deb xisoblanadi. Yonbosh suyagining burama
chuqurligining sayozligi, yassiligi va oval shaklida bo‘lishi, son suyagi
bo‘yinchasining kaltaligi aniqlanadi. Porokni erta aniqlash muxim ahamiyatga ega.
Chunki chaqaloqliklarda sonning xarakati cheklangan bo‘ladi. Bunda son suyagi
26
boshini burama chukurligiga tushishida kirsillash tovushi eshitiladi. Keyinchalik
vertelni yuqoriga siljishi va oyoqni kiskarishi kuzatiladi. Bola kech yuradi va
chiqqan tomonga qarab oqsaydi. Son ikki tomonlama chiqishida “urdak yurishi”
kuzatiladi.
Bunda Vilenskiy, Volkov, SITO shinalari keng qo‘llaniladi. Davolash erta
muddatlarda boshlansa kasallik to‘la tuzalish bilan yakunlanadi.
Lab va tang‘layning bitmay qolishi chaqaloqlarda 1:1000 nisbatda uchraydi.
Bu poroklar aloxida yoki boshqa poroklar bilan birgalikda kelishi mumkin.
Ularning rivojlanishi asosida genetik va tashqi muxit omillari ta’siri yotadi.
Bunday poroklar 30 tadan ortik xromosom kasalliklar yoki mutatsiyalarda
uchraydi. Shuning uchun bu kasalliklar poligen xastaliklar guruxiga kiritiladi.
Toksoplazmoz, sitomegaliya, asab-ruxiy va jismoniy zo‘rikishlar, onalardagi jinsiy
a’zolar kasalliklari singari tashqi muxit omillari va infeksiyalar poroklar
rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
Kasallikning rivojlanishiga ta’sir etuvchi bu poroklar yuzning tepa qismini
tashkil qiladigan o‘rta - burun va yonbosh tepa jag‘ o‘simtalarini qo‘shilishining
orqada qolishi natijasida rivojlanadi. Normada bu qo‘shilish embriogenezning 6-7
xaftasida amalga oshadi. Yoriq turli shaklda bo‘ladi. Labning bir tomonidagi
kichik yoriqdan tortib, burun deformatsiyasiga olib keladigan lab va tanglayning
to‘la bitmasliklari ham kuzatilishi mumkin. Lab va tang‘layning bitmay qolishi
so‘rish jarayonining buzilishiga, tez-tez aspiratsiya xolatining bo‘lib turishiga va
aspiratsion pnevmoniyalarning rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Davolashni jarroxlik
usulda bola xayotining 1-oylaridayok o‘tkazilishi mumkin.
Pilorostenoz Chaqaloqlarda privratnikning tug‘ma gipertrofiyasi xisobiga
kelib chiqadi. Bola xayotining 3-xaftasida, ba’zan esa pilorospazm ko‘rinishida
xayotining birinchi kunlaridanok namoyon bo‘ladi. O‘gil bolalarda 3-9 marta ko‘p
uchraydi. Bu kasallikda genetik moyillik mavjudligi aniqlangan. Pilorostenoz va
pilorospazmning patogenezida V
1
gipovitaminozi muxim rol o‘ynaydi.
Kasallikning klinikasida ovqatlangandan so‘ng ko‘p miqdorda qayt qilish, bolani
tez ozib ketishi va qabziyatlar kuzatiladi. Ob’ektiv ko‘ruvida oshqozon
27
peristaltikasi ko‘zga tashlanib turadi. Diagnoz rentgenologik tekshiruvlar
natijalariga binoan tasdiklanadi.
O‘z vaktida jarroxlik davo-chorasini o‘tkazilishi to‘la tuzalishga olib keladi.
ug‘ma chanoq -son bo‘g‘imi chiqishining dominant tipdagi nasldan naslga
utishi
Mavzu bo‘yicha savollar.
1.Xomilaning kritik davrlari.
2.Tug’ma nuqsonlar bilan tug’ilish sabablari.
3.Disembriogenetik stigmalar.
4.Multifaktorli nuqsonlar.
5.Shereshevskiy — Terrner sindromi.
6.Dauna sindromi.
7.Modda almashinuvining irsiy buzilishlari — disaxaridoza yetishmovchiligi.
8.Galaktozemiya.
9. Kasallik diagnostikasi va erta aniklash.
TESTLAR.
1.Irsiy kasalliklarga olib keluvchi sabablar.
A) mutant genlar ta’siri
B) fizik,ximik,biologik ta’sirlar
B) temperatura va vibratsiya ta’siri
G) viruslar, bakteriyalar
2.Dizembriogenetik stigmalar qanday kurinishda bo’lishi mumkin.
A) qulokning biri past bulishi, qo’shimcha barmoq, bo’yinning kalta
bo’lishi
B) yurak tug’ ma porogi
B) quyon lab, bo’ri tanglay
28
G) chanoq son bo’g’imi chikishi
3. Qaysi dizembriogenetik stigmalar xayot uchun xavf tu gdirishi mumkin
A) burun qansharining qiyshik bo’lishi
B) ko’p barmoqlik
B) ko’zning mongoloid shaklida bo’lishi
G) bo’yinning kalta bo’lishi
4.Dauna sindromining asosiy belgisi
A) ko’zning qiyshik bo’lishi, tilning osilib turishi, kaftda
ko’ndalang chiziqning.
B) Qo’shimcha barmoqning bo’lishi.
V) quyon lab, bo’ri tanglay
G) gidrotsefaliya, mikrotsefaliya.
5.Kleynfeltera s indromi belgilari
A) yevnuxoidizm, intellekt pastligi
B) tug’ ma yurak porogi
B) gidrotsefaliya, mikrotsefaliya
G) mongoloid dog’larni bo’lishi
6. Irsiy enzimopatiyalardan saxarozani qabul qilolmaslik.
A) Ko’krak sutidan umumiy ovqatga o’tganda aniqlanadi.
B) ona sutining yeqmasligi
V) dukkakli o’simlik maxsulotlarining yekmasligi
G) uglevodlar yekmasligi
7. Galaktozemiya - bu nima?
A) galaktozani parchalovchi fermentning b o’lmasligi
B) glyukuronil fermentining yetishmasligi
B) jigarda glitsinning kam bo’lishi
G) tripsin, ximotripsin fermenlarining kam b o’lishi
8. Galaktozemiyaning davolashning asosiy usuli.
A) dietadan sut maxsulotlarini chiqarish
B) boshoqli don maxsulotlari berilmaydi
29
G) dukkakli maxsulotlar berilmaydi.
B) Go’sht va tuxum berilmaydi.
Vaziyatli masalalar:
Masala 1.
Bola 40 haftalik gestatsiya yoshida tug‘ildi . Og‘irligi 2200 gr. Bo‘yi 50 sm.
Bola ovqatlangandan so‘ng ko‘p miqdorda qayt qilishi, onasi bolani tez ozib
ketishi va qabziyatlar kuzatilashidan shikoyat qiladi. Ob’ektiv ko‘ruvida oshqozon
peristaltikasi ko‘zga tashlanib turadi.
1. Nima xaqda o‘ylash mumkin?
2. Diagnoz qo‘yish uchun qanday sinama o‘tkazish zarur?
3. Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
Masala 2
Bola 38 haftalik gestatsiya yoshida tug‘ildi . Og‘irligi 2500 gr. Bo‘yi 49 sm.
Xomiladorlikning 4-chi haftasida gripp kuzatilgan. Bola 3 kunlik. Tekshirib
ko‘rilganda bolaning burun-lab uchburchagida sianozi bo‘lib, bola yig‘laganda,
emganda kuchayishi, xansirashi kuzatilmoqda. Auskultatsiyada yurak cho‘qqi
turtkisida dag‘al sistolik shovqin eshitilishi aniqlanayapti.
1. Sizning diagnozingiz, taktigangiz?
2. Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
2. Parxez va rejimini o‘rnating?
Masala 3
Bola 2800 gr vazn bilan tug‘ilgan, Bo‘yi 46 sm. Xomiladorlik yaxshi o‘tgan,
birinchi farzand. Bola tug‘ilganda tanaga nisbatan oyoq - qo‘llarining, ayniqsa,
proksimal bo‘limlari kaltaligi, burun qangsharining pastligi kuzatiladi.
Tug‘ilganda bosh aylanasi 28 sm (normada 34-36 sm), Oyoq-qo‘llarida yog‘ va
mushak to‘qimasidan iborat bo‘lgan qalin teri burmalari kuzatiladi.
1. Sizning diagnoz ingiz?
2. Jismoniy rivojlanishiga baho bering?
30
Masala 4.
Bola birinchi xomiladorlikdan, 40 hafta gestatsiya yoshida tug‘ildi . Og‘irligi
2500gr. Bo‘yi 50 sm. Anamnezidan otasi narkomanligi aniqlangan. Bolada quyon
lab va tanglayi ochiqligi aniqlanayapti.
1. Diagnoz qo‘ying?
2. Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
3. Parxez va rejimini o’rnating?
Masala 5.
Bola 2 xomiladorlikdan, 1 farzand. Birinchi xomiladorlik 33 haftada bola
tushish bilan yakunlangan. Onasida toksoplazmoz aniqlandi. Bola 37 haftaligida
tug‘ildi . Tana vazni 2200, Bo‘yi 45 sm. “Spina bifida” aniqlandi.
1.Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
2. Diagnoz qo‘ying?
3.Parxez va rejimini o’rnating?
Masala 6.
Qiz bola 2300 gr tug‘ilgan. Bo‘yi 49 sm. Gestatsiya yoshi 40 hafta. Tashqi
ko‘rinishida bola boshining 2 yoni ezilgan, peshonasi tor, qulog‘i past, kichik va
anamal joylashgan, barmoqlari egilgan, to‘g‘rilanmaydi, yuragida tug‘ma porogi
bor, buyragida anamoliya bor.
1.Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
2. Diagnoz qo‘ying?
3.Parxez va rejimini o’rnating?
Masala 8
Oy kuni yetib tug‘ilgan chaqaloq, birinchi xomiladorlikdan birinchi
tug‘ish. Xomiladorlik toksikoz bilan kechgan. Xomiladorlikning birinchi 3
oyligida gripp bilan og‘rigan. Tug‘ruq vakti 20 soatga cho‘zilgan, suvsizlik davri
14 soat bo‘lib, tug‘ruq kuchaytiruvchi dori-darmonlar yordamida amalga oshgan.
Tug‘ilgandan so‘ng bolaning ahvoli o‘rtacha og‘irlikda, Apgar bo‘yicha 5-6 ball
bilan tug‘ilgan. Yig‘isi sust, periferik sionoz aniqlanayapti. Bola emganda
ko‘karish belgilari kuzatilyapti. Ob’ektiv ko‘rilganda teri qoplamlari ko‘kimtir,
31
akrotsionoz belgilari ko‘rilyapti, auskultatsiyada yurak sohasida dag‘al sistolik
shovqinlar, o‘pkada pueril nafas eshitilyapti. Qorni yumshoq, jigari 1-2 sm
qovurg‘adan chiqib turipti. Mekoni kelgan, siyishi yaxshi.
1.Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
2. Diagnoz qo‘ying?
3.Parxez va rejimini o’rnating?
Masala 9.
Oy kuni yetib tug‘ilgan chaqaloq ikkiinchi xomiladorlikdan birinchi
tug‘ish. Birinchi xomiladorlik bola tashlash bilan tugallangan. Xozirgi
xomiladorlik toksikoz bilan kechgan. Xomiladorlikning birinchi 3 oyligida
tekshirilganda toksoplazmoz borligi aniqlangan. Onasi to‘la davolanmagan.
Tug‘ruq vakti 24 soatga cho‘zilgan, suvsizlik davri 16 soat bo‘lib, tug‘ruq
kuchaytiruvchi dori-darmonlar yordamida amalga oshgan. Tug‘ilgandan so‘ng
bolaning ahvoli og‘ir, Apgar bo‘yicha 3-4 ball bilan tug‘ilgan. Yig‘isi sust, yuzi
oysimon, burun qangshari yassilangan, kuzi mongoloid turida, qo‘l kafti chizigi
ko‘ndalang joylashganligi aniqlanyapti. Bola emganda ko‘karish belgilari
kuzatilyapti. Ob’ektiv ko‘rilganda teri qoplamlari ko‘kimtir, akrotsionoz
belgilari ko‘rilyapti, auskultatsiyada yurak sohasida dag‘al sistolik shovqinlar,
o‘pkada pueril nafas eshitilyapti. Qorni yumshoq, jigari 1-2 sm qovurg‘adan
chiqib turipti. Mekoni kelgan, siyishi yaxshi.
1.Bolaning jismoniy rivojlanishini baholang?
2. Diagnoz qo‘ying?
3.Parxez va rejimini o’rnating?
32
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR.
1. Barashnev Yu.I. Perinatalnaya nevrologiya. – M: Triada X, 2001.-638 s
2. Palchik A.B., Shabalov N.P. Gipoksicheski-ishemicheskaya ensefalopatiya
novorojdennыx. – SPb.: Piter, 2000-219 s.
3. Palchik A.B. Evolyutsionnaya nevrologiya. - SPb.: Piter, 2002-353 s.
4. Lyubimenko V.A., Mostovoy A.V., Ivanov S. L. Vыsokochastotnaya
iskusstvennaya ventilyatsiya legkix v neonatologii. – M., 2002. –125 s
5. Nemilova T.K. i soav. Antenatalnaya diagnostika i taktika pri porokax ploda i
novorojdennogo: Metod, posobie. - SPb.: SPb MAPO. 2002 - 90 s.
6. Ratner A.Yu. Nevrologiya novorojdennыx. – Kazan, 2005. – 367 s.
7. Roberton N.R.K. Prakticheskoe rukovodstvo po neonatologii. – M.: Meditsina,
1998. – 514 s.
8. Rukovodstvo po intensivnoy terapii v neonatologii /Pod red. B.V.Goytsmana,
R.Veynberga. Per.s angl.- Yekaterinburg, 1997. – 276 s.
9. Reanimatsiya
novorojdennыx// 4-e izdanie. Pod red. J.Kattwinkel.
Amerikanskaya akademiya pediatrii, Amerikanskaya kardiologicheskaya
assotsiatsiya. Per. s angl. 2001.
34
Erkak Ayol
Nikox qarindosh
nikox
2 marta egi
Uylangan
zaklar
Bola tashlash va med.
Jinsi aniklanmagan abort
bemorlar retsessiv gen
tashuvchilar
Kasallik rudimentar o‘lganlar
belgilari soxiblari
Shajara grafik ko‘rinishlarini ifodalovchi belgilar
I
1 2 3 4
35
II
1 2 3 4 5 6
7
III
1 2 3 4 5
Dostları ilə paylaş: |