Uzuklar hukmdori

J.R.R.TOLKIENNING "UZUKLAR HUKMDORI" ASARIDA QAHRAMONLAR NUTQI STILISTIKASI VA O'ZIGA XOSLIGI
J.R.Tolkienning fantastik "Uzuklar hukmdori" trilogiyasi (Angliya, XX asr o'rtalari) badiiy dostonlar orasida yaqqol ajralib turadi. Ushbu roman klassik adabiyotning yorqin misoliga aylandi va uning asosida juda ko'plab filmlar suratga olindi. Bu romanning bir necha avlod o'quvchilari uchun jozibadorligining sababi muallif tomonidan zamonaviy asarda qadimiy dostonning kanonik belgilarini iste'dod bilan mujassam etganligidadir.
Ma'lumki, Oksford filologi J.R.Tolkien Shimoliy Evropaning o'rta asr afsonalari masalan, "Saga of Herver, "Volsunga Saga", "Beowulf" shuningdek, boshqa qadimgi Nors, qadimgi ingliz va o'rta asrlar Inglizcha matnlar bilan yaxshi tanish edi. “Uzuklar hukmdori” asari ham Artur haqidagi afsonalar va Karelian-fin eposi "Kalevala" boshqa asarlar tomonidan ilhomlanib yozilgan. J.R.Tolkienning fikricha, uning zamondoshlarida bunday masshtabdagi qahramonlik eposi juda kam edi. Muallifning bunday e'tiqodiga, jumladan, shu kitob ustida ishlash Ikkinchi jahon urushi davrida ham davom etgani ta'sir ko'rsatdi
Ushbu bo`lim doirasida biz tahlil qilinayotgan asarning leksik va stilistik xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. Romanda yuqori uslubga xos she`riy lug`at qo`llaniladi, masalan: asunder, bane, bane, dale, ere, fell, fey, foe, marvel, mere, morn, naught, nigh, oft, ore, steed, thee, thou, thy, tidings, wrath, wrought, woe. Qahramonlar replikalarida qo‘llaniladigan so‘zlashuv registrining so‘zlari va iboralari, qoida tariqasida, personajlarning leksik xarakteristikasi vazifasini bajaradi: lad, queer, agin, dad, to fool about, to tell off, a tidy bit of money tucked away, prentice, trapse, confounded, fiddlesticks.
Muallif ijodkorlikka moyil: Matnda asl raqamlarni uchratishimiz mumkin: eleventy-first (birthday) (111), tweens; J.R.R.Tolkien haqiqiy hayot tushunchalarini o'zi ixtiro qilgan dunyoga o'tkazadi, ularning bir nechtasiga o'zgartirish (gentlehobbit- gentleman analogi); fantastik hayvonlarning yangicha nomlari chiqadi (mumakil).
J.R.R. Tolkien ko'pincha o'ziga xos ma'noga ega so'zlardan foydalanadi. Bunday lug'atning etmish foizi mualliflik huquqida topilgan sharhlar va tavsiflar, va bu ham ijobiy, ham salbiy so'zlar bo'lishi mumkin. Bu yerda salbiy konnotatsiyali so'zlarga ba'zi misollar keltiramiz: peculiar, oddities, stranded, nasty,trampling, outlandish, startled, grumbling, to duck, prostrate, to dread, vulgar, flabbergasted, annoyance, indignant, troubled, busybody, to snort, menacing, ruefully, indisposed, to fidget, throe, tussle, offensive, to evict, to collapse, to pester, suspicion, nuisance, abominable
Ijobiy o'ziga xos ma'noga ega bo'lgan so'zlar orasida quyidagilarni ko`rish mumkin, masalan victory, valour, hope, to heal, to cure, mercy, rerdw, afortune,
glory, honour, blessed, unscathed. Biroq, shuni ta'kidlash kerakki, matndagi ijobiy rangli lug'at salbiy rangga ega so`zlardan ancha kam. Shu tufayli asarlarning umumiy kayfiyati tarang, qorong'u yoki qayg'uli bo'lib qoladi va trilogiyaning voqealari dramatik va hatto fojiali hikoya sifatida qabul qilinadi. Shunday qilib, konnotativ leksika yordami bilan muallif to'g'ri atmosferani, hissiy fonni yaratadi.
Konnotativ iboralar yordamida (immeasurable halls, everlasting music, endless pilgrimage, endless rustling sigh, marvelous shape, immeasurable strength) tushunarsizlik hissi va sodir bo'layotgan narsaning kattaligi ifodalanadi.
Ko'p sonli fe'l shakllari nisbatan kichik matnning bir qismida hikoyaning dinamikasini ta'minlaydi. Masalan: Then tottering, struggling up, with her last strength she drove her sword between crown and mantle, as the great shoulder before her. The sword broke sparkling into many shards
Ularning dialoglarida bir-biridan farq qiluvchi ixcham va qisqa sodda gaplar ( I do. I hope so. Very well.); takrorlashlar va undovlar (What fun! What fun…Good-bye! Good-bye! You don’t belong here; you’re no Baggins - you - you’re a Brandybuck!) ustunlik qiladi
Leksik daraja haqida gapirganda, muallifning frazeologik birliklardan foydalanishini ta'kidlash qiziq. Tolkin o`z asarlarida bu uslubdan keng foydalangan, chunki bu uslub muallifga nutqni yanada ifodali qilishga yordam beradi. Tadqiqit davomida ko`pgina frazeologik birliklar kuzatildi va ulardan eng yorqinlari tahlil qilinadi:

1.