Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

Karno stikli. Agar sistemaning xolati o’zgarib u qator xolatlardan o’tib yana o’zining avvalgi xolatiga qaytib kelsa, bunday jarayon aylanma jarayon deb ataladi. Bunday jarayon grafikda berk chiziq bilan ifodalanadi ( 11.5-rasm). Kengayishda bajarilgan ish barobar figuraning ichiga olgan yuzaga va musbat xisoblanadi. Gazning siqilishida bajargan ish figuraning ichiga olgan yuziga teng va u manfiy xisoblanadi. Natijada aylanma jarayonda bajarilgan ish quyidagi ifodaga teng:
(11.10)
Agar aylanma jarayon soat strelkasi bo’ylab yuz bersa bajarilgan ish 0 dan katta bo’ladi, teskari bo’lsa ish 0 dan kichik bo’ladi. Agar sikl paytida ish bajarilsa va bu sikl davriy ravishda qaytarilib tursa bunday sistema mashina deb ataladi.
1824 yilda Franstuz injeneri Sadi Karno ideal issiqlik mashinasining ishini ko’rib chiqadi. Bu mashina porshenli silindr ichidagi bir kilomol ideal gazdan, isitgichdan va sovutgichdan iborat. Bu sistema davriy ravishda ikki izotermik jarayondan va ikki adiabatik jarayondan iborat. Ana shu to’rt davriy jarayonni ko’rib chiqamiz (11.6 va 11.7-rasmlar).

11.5-rasm

1. Gaz siqilgan va bosimi ga, temperaturasi ga teng. isitgich bilan kontaktda energiya oladi va ga teng izotermik ish bajaradi.
2. 2-3 uchaskada adiabatik kengayishda ga teng ishni o’zining ichki energiyasi xisobiga bajaradi. Bunda silindrning tagida izolyator bo’ladi va tashqi muxit bilan energiya almashilmaydi, gaz sovidi.
3. 3-4 uchaskada tashqi kuchlar ga teng izotermik ish bajaradi, temperaturada sovutgichga ga teng issiqlik beradi.

11.6-rasm

11.7-rasm

4. 4-1 uchaskada tashqi kuchlar ga teng ish bajaradi, bunda gazning ichki energiyasi oshadi .

Provardida gazning ichki enegiyasining o’zgarishi . Demak gazning olgan issiqlik miqdori stikl mobaynida bajarilgan ishga teng:

Adiabatik prostessda bajarilgan ish bo’lgani uchun ( va - intervallar bir xil). Shuning uchun

A - bajarilgan umumiy (foydali) ish, u shtrixlangan yuzaga teng. Ish soat strelkasi bo’yicha bo’lgani uchun u musbatdir.