Vallari o`qlarining joylashuviga qo`ra tishli uzatmalar quyidagi turlarga

Silindrsimon to`g`ri tishli g`ildiraklarni mustahkamlikka hisoblash
1 . Silindrsimon to`g`ri tishli g`ildirak tishlariga ta’sir etuvchi kuchlar.
To`g`ri tishli uzatmaga aylana va 𝐹_𝑟 = 𝐹_𝑡𝑡𝑔𝛼 radial kuchlar ta’sir etadi (6-shakl).

6-shakl
2. Silindrsimon to`g`ri tishli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo`yicha mustahkamlikka hisoblash
O`tkazilgan tadqiqotlar natijalariga ko`ra, tishlar ishchi yuzalarning ilashish qutbi oldi zonasida, ya’ni bir juft ilashish kuzatilganda joyda, kam tutashish toliqishi kuzatiladi. Shuning uchun kontakt kuchlanishga ilashish qutbidagi tutashish bo`yicha hisoblash qabul qilingan. Tishlarning tutashishini 𝜌₁ va 𝜌₂ radiusli ikki silindrlarning tutashishi deb qaraymiz (7-shakl). Bunda kontakt kuchlanish quyidagicha formula bo`yicha aniqlanadi,

7-shakl
(1)
bu yerda 𝐸_𝑘𝑒𝑙- keltirilgan elastiklik moduli, 𝜌_𝑘𝑒𝑙 - keltirilgan egrilik radiusi; q –
solishtirma yuklama;
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda
(2)
Tutashish nuqtasida tishlar evolventasining egrilik radiuslari

formula bo`yicha
(3)
bu yerda 𝑢=𝑑<sub>𝑤2</sub>/𝑑<sub>𝑤1</sub>=𝑧<sub>2</sub>/𝑧<sub>1</sub>; «+» ishorasi – tashqi ilashma uchun; «−» ishorasi – ichki ilashma uchun.
Yuqorida keltirilganlarni (1) ifodaga qo`yamiz va 𝑐𝑜𝑠𝛼_𝑤𝑠𝑖𝑛𝛼_𝑤=(𝑠𝑖𝑛2𝛼_𝑤)/2, almashtirishni bajarib quyidagini formulani olamiz:
(4)
Uzatmaning barcha zarur o`lchamlari va boshqa parametrlari ma’lum bo`lganda (4) formula amaliy tekshiruv hisoblarini bajarish uchun quyidagi ko`rinishga keltirilgan.

Loyiha hisobida esa berilgan asosiy xarakteristikalar (burovchi momentlar 𝑇₁ yoki 𝑇₂ va uzatish soni 𝑢) bo`yicha uzatmaning o`lchamlari aniqlanadi.
(4) formuladagi kontakt kuchlanish bo`yicha hisobiy yuklanish koeffisienti

formula yordamida aniqlanadi.
Bu yerda 𝐾_𝐻𝛽− gardish eni bo`ylab yuklanishni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 1-jadvalda keltirilgan;
𝐾_𝐻𝛼− tishlar orasida yuklanishni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 2-jadvalda keltirilgan;
𝐾<sub>𝐻𝑣</sub>−dinamik koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 3-jadvalda keltirilgan.
1-jadval

2-jadval

3-jadval

Loyiha hisob uchun (4) formula 𝑑₁ va a ga nisbatan echiladi. Boshqa parametrlar taxminiy baholanadi yoki tavsiyalar asosida tanlanadi. Bu holatda 𝑑_𝑤1≈𝑑₁; 𝛼_𝑤≈𝛼=20°(𝑠𝑖𝑛2𝛼_𝑤≈0,6428), 𝐾_𝐻𝑣≈1,15 deb qabul qilamiz. 𝜓_𝑏𝑑=𝑏_𝑤/𝑑₁─ shesternya enining diametrga nisbatan koeffisienti.
(4) formulani 𝑑₁ ga nisbatan echsak,
(5)
a ga nisbatan echishda quyidagilarni kiritamiz: 𝑇₁=𝑇2/𝑢; 𝑑₁=2𝑎/(𝑢±1) va 𝜓_𝑏𝑎=𝑏_𝑤/𝑎−g`ildirak enining o`qlararo masofaga nisbatan koeffisienti. Almashtirishdan so`ng, 𝜓<sub>𝑏𝑑</sub>=0,5𝜓<sub>𝑏𝑎</sub>(𝑢±1)ni hisobga olsak
(6)
(5) va (6) formulalari ГОСТ 21354-87ning ilovasida amaliy hisoblar uchun quyidagicha yoziladi
(7)
(8)
Amaliyotda asosan (8) formuladan foydalaniladi.
G`ildirak enining o`qlararo masofaga nisbatan koeffisienti 𝜓<sub>𝑏𝑎</sub> ning qiymatlari ГОСТ 2185-66 bo`yicha standartlashtirilgan bo`lib, uning qiymatlari quyidagicha:
0,10; 0,125; 0,16; 0,25; 0,315; 0,40; 0,50; 0,63; 0,80; 1,00; 1,25.
𝐾<sub>𝐻𝛽</sub>-tishli g`ildiraklarni tayanchlarga nisbatan joylashuvini hisobga oluvchi koeffisientning qiymatlari 4- jadvalda keltirilgan.
4-jadval