Vazir lig I

Esingdami,  ota?  Yo  tushmidi  bu?  Men,  o‘sha  mishiqi  qizaloq  bularning 

barini tush ko‘rganmidim?! O‘sha aravalar tushmidi, ota?! 

- bilmadim, qizim, bular mening esimda yo‘q... Hoynahoy sen tush ko‘rgan 

bo‘lsang kerak...

20

 

Siz esa bo‘shliqni to‘ldirish va aravaga nimadir yuklash uchun har qanday 

yovuzlikdan  ham  qaytmasdingiz.  Shumi  e’tiqod?!  Men  bu  so‘zni  ishlatmaym 

qo‘yganimga  ham  qirq  yildan  oshib  ketdi.  Bu  so‘z  shunchalik  serjilo,  jimjima, 

soxta, balandparvozki, eshitsam ko‘nglim ayniydi.  

Ehtimol,  bu  surat  buzilgan  va  yovuzlashgan  dunyodan  men  kabi  bir 

mazmun,  bir  ma’no  izlab  o‘tgan  odamning  samarasiz  umr  haqidagi 

o‘kinchlaridir?  Ehtimol,  umr  qal’asining  buzilgan  devorlari  ichra  tutab  yotgan 

yurakning alamnok dudlaridir?! Kim biladi, shunday ham bo‘lishi mumkin-ku! 

Qochib  qayga  boraman?  Qayga  boray?!  Butun  shahar  uning  nafsi  bilan 

to‘lgan bo‘lsa, butun dunyo uning oyog‘i ostida yotgan bo‘lsa?! Qani najot?! Agar 

u bor bo‘lsa keltiring nahotki, qalbim ham uning asiriga aylangan bo‘lsa?! Qayda 

qoldi  mening  yostiqdoshim-  osudalik?!  Qayda  qoldi,  yo‘ldoshim  va  rafig‘im-

xayol?! Qayda qoldi, kamarim-erkim?! Kim meni bunchalik dag‘allashtirdi?! Kim 

menga bu tutqunlik to‘nini kiydirdi?! 

21

 

      Quyidagi  misolda  esa  ritorik  so‘roq  gapning  kim  so‘roq  olmoshi  vositasida 

hosil qilingan eng yaxshi namunasini ko‘rishimiz mumkin.  

— 

Nima 

qilamiz 

buyoqdan 

yurib? 

— 

Ovul 

bor, 

qatiq 

ichamiz. 

Qatiq... Qatiqdan kim yuz o‘giradi?   

       Bu gapda qahramon o‘z o‘ziga qatiqdan hech kim yuz o‘girmaydi degan inkor 

gapni  ritorik  so‘roq  gap  orqali  ifodalagan.  Onani  kim  sevmaydi,  vatanni  kim 

sevmaydi  kabi  bunday  gaplar  ritorik  gapning  eng  keng  tarqalgan  turlari 

                                                           

20

 Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386.

 

21

Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386. 

---

35 

 

hisoblanadi. Bunday gaplar aslida onani, vatanni hamma sevadi degan ma’nolarni 

kuchaytirib aytish uchun shakllantiriladi.  

    Oxiri  Habibning  ham  achchig‘i  chiqib ketdi:  «nima, besh-o‘n  kilo  olma bilan 

hukumatning davlati kamayib qoldimi? Shu olma bilan biz o‘g‘ri bo‘lib qoldikmi? 

Odamlar yesin deb ekishgan-da! Qorovuli bo‘lsaki... Ah!»  

Ushbu berilgan parchada esa : «nima, besh-o‘n kilo olma bilan hukumatning 

davlati kamayib qoldimi? Ritorik so‘roq gapi berilgan o‘lib, u orqali muallif besh 

o‘n kilo olma bilan hukumatning davlati kamayib qolmaydi degan teskari ma’no 

mujassam. 

 Men  quloq  solmadim.  Piyoda  yurib,  eshagimni  haydab  ketdim.  Dovonga 

chiqib oldim. O‘zimga endi juda alam qildi:  «chiqib oldim-ku? O‘lmadim-ku? — 

deb  o‘yladim.  —  nega  chidamadim?  Nega  hech  kimdan  so‘ramasdan  olingan 

olmani og‘zimga soldim. Chidash mumkin ekan-ku?                

     Bu  parchada  esa  asar  qahramoni  o‘ziga  o‘zi  ritorik  gap  orqali  murojatt 

qilganini ko‘rishimiz mumkin.