Vi bob. K onstitutsiya va q o n u n n in g u stu n lig I l-§. K o n stitu tsiya va qonunning ustu n ligi h a m d a uiar­ ning tan olinishi va bajarilishi s h a r tlig I

2-§. Barchaning Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish 
ko'rishi zarurligi
Bu qonuniylik prinsipidan kelib chiqadi. Qonuniylik prinsipi 
davlat faoliyati prinsipi bo'lib, u ijtimoiy hayotning taraqqiyotiga 
ijobiy t a ’sir qiluvchi shartdir.
Qonuniylik prinsipi orqali davlat o'z faoliyatini yuritib, ijtimoiy 
m unosabatlarni tartibga soladi.
Qonuniylik prinsipi - bu barcha davlat organlari, m ansabdor 
shaxslar, xizmatchilar, jamoat birlashmalari, nodavlat tashkilotlari 
va fuqarolarning qonun va boshqa qonuniy hujjatlarga o g'ishm ay 
amal qilishidir. Bundan qonunlarga amal qilish barchaning vazifasi 
ekanligi tushuniladi.
Prezidentimiz: “Qonuniylik va huquq-tartibot tan tan a qilmasa, 
sh ax sn ing huquqlari va erkinliklari, qattiq intizom, ichki uyush- 
qoqlik va m a s ’uliyat ustuvor bo'lmasa, qonunlar va a n ’analar hur- 
mat qilinmasa, huquqiy davlatni tasavvur etib bo'lmaydi” 1, - deb 
qonuniylikning ahamiyatini aniq ko'rsatib bergan.
K onstitutsiyaning 16-moddasidagi: “M azk u r Konstitutsiyaning 
birorta qoidasi O'zbekiston Respublikasi huquq va manfaatlariga 
zarar yetkazadigan tarzda talqin etilishi mumkin e m a s ”, - degan 
qoida ham qonuniylik prinsipini ta ’minlovchi vositadir.
Davlat qonun yaratar ekan, avvalo, shu qonunlarga davlat- 
ning o'zi rioya qilishi zarur.
1 
K arim ov 
I.A. 0 ‘zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo li. — Т.. О zbekiston, 1992.
~ 17-bet.
113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Davlat h o k im iyatining a m alg a oshiruvi qonunchilik (vakillik 
hokimiyati). ijro, sud hokimiyati, o'z faoliyatini tashkil etishi, va- 
kolati, bir-biri bilan m unosabatida faqat q o n u n larg a rioya qiladi. 
Q onu n larn i bevosita o'zlari bajaradi yoki u la rn in g bajarilishi cho- 
ralarini ko'radi.
Q onuniylik prinsipi osoyishta hayot, rivojlanish va taraqqiyot, 
y u k sak tu r m u s h tarzi ozuqasidir. Q onuniylik prinsipi am al qil- 
ganda xavfsizlik, fuqarolarning huquq va erkinliklari ta ’minlanadi. 
H a r bir fuqaro o‘z o'rniga ega bo'ladi.
Jam iy at va fuqarolar farovonligining m u him sh artlarid an biri 
bozor m u n osab atlari bo'lsa, ana shu m u n o sab atlard a ham qonuniy­
lik prinsipi am al qiladi.
D av latn in g iqtisodiy so h ag a aralashuvini cheklovchi, tadbir- 
korlikni qo'llab-quvvatlovchi, mulk sh ak llarin in g tengligini ta ’min- 
lovchi, iste’molchilar huquqlarini him oya qiluvchi q o n u n larg a amal 
qilish qonuniylik prinsipining ajralm as qismidir.
Oila m u n o sab atlarin in g Konstitutsiya va qonunlar bilan tar­
tibga solinishi, shu qonunlarga rioya qilish zarurligi qonuniylik 
prinsipi doirasining juda ham kengligini ko'rsatadi.
Q onuniylik prinsipiga am al qilish q o n u n la rn in g obro'sini 
kuchaytiradi.
S h u n in g u chun jamiyat a’zolarini faqat qonunlarni h u rm at qi­
lish ruhida tarbiyalash o'ta muhimdir. Bunda ham e n g ta ’sirli, 
sam arali chora shaxsiy o'rnakdir.
B archa mansabdorlar, x izm atch ilarn in g m a n sab darajasidan, 
jam iyat va davlat oldidagi xizm atlaridan q a t’i nazar, qonunlarga 
rioya qilishi oddiy fuqarolar uchun katta o'rnak va saboq bo'ladi.
O'zi q o nunlarga rioya qilmaydigan, uni h ar dam da buzadigan, 
chetlab o 'tad ig an rahbarlarni, b o sh q alarnin g q o n u n ga rioya etishi 
haqidagi d a’vati, ko'rsatmasi hech qanday natija bermaydi.
Qonuniylikka erishishning ko'plab vositalari qatorida har qan­
day qonun buzilishiga (u kattami, kichikmi) tegishli chora ko'rish 
m uhim o'rin tutadi.
Jam iy atd a qonun buzilishining har qanday ko'rinishiga muro- 
sasizlik kayfiyatini shakllantirish, qonun buzilishlariga qarshi kori-
114
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

layotgan choralarni ornmaviylashtirish, qonuniylikni ta ’rninlashda 
muhim rol o'ynashi mumkin.
Bu, en g avvalo, qonuniylik prinsipining amaliy ifodasidir. 
Qonunlar turli qoidalarni o'rnatadi. Qonun qoidalari xalq xohish- 
irodasining hujjatda aks etishidir. Ana shu nin g uchun ham ularga 
amal qilish, q on u n larg a muvofiq ish olib borish zarurdir.
Rivojlangan m a m la k a tla rn in g tajribasiga nazar solsak, albatta 
shu m a m lak atd a davlat faoliyati, uning organlari faoliyati, m a n sab ­
dor shaxslar va xizm atchilar faoliyati, jamoat birlashmalari, barcha 
nodavlat tashkilotlari qonunlarga muvofiq ish ko'rganining guvohi 
bo'Iamiz.
Q o n u n ga am al qilish rivojlanish va farovonlik garovi ekanligi 
tajribada isbotlangan. S hu n in g uchun Konstitutsiyaning 15-mod­
dasida: “Davlat, u n in g organlari, mansabdor shaxslar, jamoat 
birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish 
ko'radilar”, — degan qoida o'z o'rnini topgan. Bu qoidani qonuniy­
lik prinsipining asosiy sharti deyish ham mumkin.
Jahon davlatchilik tajribasiga o'zining m a’lum hissasini qo'sh- 
gan milliy davlatchiligimiz rivojlanish tarixida ham qonun va bel­
gilangan tartib-qoidalarga amal qilish muhim masala hisoblangan- 
ligi m a’lum.
Sohibqiron A m ir Temur davlatining rivojlanishi tartib-qoida- 
larga am al qilish natijasida bo'lganligi, keyinchalik u barpo etgan 
saltanatning tarqalib ketishi va nihoyat m ustam laka asoratlariga 
tushib qolishimizda qonun-qoidalarga rioya qilish susayganligi 
ma’lum sabablardan bo'lgan.
Q onunlarga muvofiq ish ko'rmaslik, oqibat natijada, har qan­
day davlat organlari faoliyatining buzilishiga olib kelib, bu davlat 
organlariga nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
Q onunlarga rioya qilmaslik kimgadir ma lum vaqt yoki mud- 
dat davornida m anfaat keltirishi mumkin. Lekin, keyinchalik esa, 
bu katta zararlar keltirishi, fuqaro, xalq manfaatiga katta ziyon 
yetkazishi mumkin.
Q onunga rioya etish barcha organlar uchun zarur, ayniqsa, bu 
huquq-tartibot organlari, qonuniylikni taminlovchi oiganlar faoli- 
yatida o'ta zarurdir.
115
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q o n u n lard a inson hayoti, so g 'lig'i, boyligi, xavfsizligi haqida- 
gi qoidalar belgilangani uchun ularga rioya qilmaslik inson hayoti, 
sog'lig'i, xavfsizligi. boyligiga k a tta zara r yetkazadi. Q o n u n huj- 
jatlariga rioya qilmaslik faqat bir rasm iy hujjatni bajarm aslikning 
o‘zi em as, u inson, u n in g huquq va erkinliklari, s h a ’ni, qadr-qim- 
mati. xavfsizligi, mol-mulkiga taalluqli bo'lganligi u chu n ularga 
am al qilmaslik y u q o rid ag ilarn in g barch asig a tajovuzdir.
Jam iy atd a qonunlarni qabul qilish asosiy m aqsad em as, unga 
am al qilish asosiy m aqsad bo'lib qolishi zarur. S h u n in g u ch u n ham 
Konstitutsiya va qo n u n larg a rioya etish zarur. Bu konstitutsiyaviy 
burch h am hisoblanadi. Rioya etish ixtiyoriy a m alg a oshirilmaga- 
nida majburlov choralari orqali t a ’minlanadi.
Q onuniylikda yana bir m u h im m asala boshqa normativ-huqu- 
qiy h u jjatlarn in g K onstitutsiyaga zid kelishi m u m k in emasligi 
bo'lib, bu qoida K on stitu tsiy an in g 16-moddasida o‘z aksini topgan.