Vii L e m I l L
Yüklə 17,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XRONOLOJĠ CƏDVƏL 1941, 22 iyun
- 1942, fevral-mart
- 1942, avqust-sentyabr
- 1943, 21 aprel
- 1943, 28 noyabr-1dekabr
- 1944, 26 aprel
- 1945, 4-13 fevral
- 1945, 23 mart
- 1945, 9 may
- 1945, 12 dekabr
- 1946, 16 mart
- 1946, 20 dekabr
|
NƏTĠCƏ "Azərbaycan tarixi" yeddinci cildinin əhatə etdiyi dövr bəşər tarixində İkinci dünya müharibəsi, iki ictimai sistem arasında "soyuq müharibə", nüvə müharibələri təhlükəsi, elmi-texniki inqilab və ictimai-iqtisadi həyatı keyfiyyətcə yeniləşdirən qabaqcıl texnologiyaların kəşfi, ekoloji problemlərin artması, mədəniyyətlərin toqquşması, sülh, yeni dünya müharibəsinə, dağıdıcı separatizmə, terrorizmə, ekstremizmə yol verməmək uğrunda mübarizə, dünya müstəmləkə sisteminin ləğvi və SSRİ-nin süqutu, yeni müstəqil dövlətlərin meydana gəlməsi, millətlərarası münaqişələrin gərginləşməsi, beynəlxalq münasibətlərin demokratiya, insan hüquqlarının müdafiəsi, bazar iqtisadiyyatı dəyərləri əsasında inkişafı kimi ciddi iqtisadi, siyasi, mənəvi, sosial və beynəlxalq proseslərlə zəngin olmuşdur. Bu proseslər Azərbaycan tarixində yerli, regional reallıqlarla, habelə xalqın mentaliteti ilə bağlı özünəməxsus şəkildə təzahür etmişdir və onların dərin elmi təhlili, obyektiv şərhi zəruridir. Azərbaycan xalqı faşizmə qarşı mübarizədə dünyanın bütün mütərəqqi, demokratik qüvvələrinin tərəfində, Sovet İttifaqının Böyük Vətən müharibəsində həm ön, həm də arxa cəbhədə böyük fədakarlıq göstərmiş, bütün maddi və mənəvi sərvətlərini, xüsusilə qəhrəman oğul və qızlarını qələbə üçün səfərbər etmişdir. İkinci dünya müharibəsinin həlledici cəbhələrindən olan Şərq cəbhəsində faşizmin bel sütununu qıran sovet ordusu motorlarını hərəkətə gətirmiş Bakı nefti bu cahanşümul qələbənin həlledici amillərindən biri olmuşdur. Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycan SSR-də sovet inzibati-amirlik sisteminin, kəskin təzyiqedici metodlarla olsa da, məqsədyönlü, səfərbəredici imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi müharibənin vurduğu ziyanları tezliklə aradan qaldırmağa, Sovet respublikalarının qarşılıqlı əlaqəsinə, mərkəzdən və bir- birindən asılılığının artmasına xidmət edən SSRİ vahid təsərrüfat kompleksi qurulması tələbləri daxilində energetika, qara və əlvan metallurgiya, neft-kimya, neft maşınqayırma, cihazqayırma və başqa sənaye sahələrinin, yeni sənaye mərkəzlərinin, kənd təsərrüfatında pambıqçılıq, tərəvəzçilik, üzümçülüyün sürətlə inkişaf etməsinə səbəb olmuşdu. Sovet respublikalarının bir-birinə köməyi onların inkişafına mühüm təsir göstərmişdir. Azərbaycan SSR İttifaq büdcəsinə verdiyindən az götürür, xammalı, kadrları ilə başqa respublikaların xalq təsərrüfatının bərpası və inkişafına, xüsusən yeni neft rayonlarının kəşfi və işlənilməsinə yaxından kömək edirdi. Elm, təhsil, ədəbiyyat, incəsənət, memarlıq və kütləvi informasiya vasitələri "kommunizm" ideologiyasının təzyiqi altında olsa da, xeyli inkişaf edə bilmiş, 370
sovet həyat tərzinin, Kommunist partiyasının və sovet sosialist sisteminin təbliğinə xidmət etsə də, mövcud rejimin xalqı monolit, idarəolunan kütləyə çevirmək cəhdləri tam baş tutmamışdı. Azərbaycanda "işıqlı gələcək naminə" fədakarlıqla çalışan sovet vətənpərvərləri ilə yanaşı, reallıqları düzgün qiymətləndirməyi bacaran insanlar da vardı. Mənəvi haçalanma, sözlə əməl arasında uyğunsuzluq yaranmışdı. "Milli bərabərlik", "beynəlmiləlçilik"dən danışan Mərkəzin şovinist rəhbərləri Azərbaycan xalqına qarşı diskriminasiya siyasəti həyata keçirir, azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki ata-baba torpaqlarından deportasiyasına, Azərbaycanda isə, əksinə, ermənilərin sayının artmasına və onların daha firavan yaşamasına şərait yaradırdılar. 50-ci illərin ortalarında köhnə iqtisadi idarəçilik metodlarını saxlamaqla siyasi sistemdə "mülayimləşmə", 80-ci illərin ortalarında isə, əksinə, köhnə siyasi rejimi saxlamaqla "əsaslı iqtisadi islahatlar" keçirmək - "yenidənqurma" cəhdləri ictimai-iqtisadi həyatda uzun illər yaranmış nizamı, sabitliyi pozmuş, xüsusən ictimai həyatda, sosial münasibətlərdə demokratik meyillərin meydana gəlməsinə və inkişafına səbəb olmuşdu. XX əsrin ortalarında keçirilən siyasi dəyişikliklər yeni tipli rəhbərlərin meydana gəlməsinə, milli oyanışa xidmət edən meyllərin artmasına imkanlar açmışdı. Bu imkanlardan Azərbaycanda xüsusən 70-ci illərdə geniş istifadə olunmuşdu. Bu dövrdə vətənpərvər, milli təəssübkeş, demokratik qüvvələr böyük vətəndaş, müdrik siyasətçi Heydər Əliyevin milli oyanış, iqtisadi və sosial tərəqqi siyasəti sayəsində xeyli inkişaf etdi. Respublikanın mənəvi və iqtisadi potensialı artdı. SSRİ-də baş verən proseslərin nə ilə nəticələnəcəyini uzaqgörənliklə qiymətləndirən Azerbaycan SSR-in rəhbəri gələcək müstəqil dövlətin iqtisadi, mənəvi bazasının, kadr potensialının yaradılmasına böyük qayğı göstərirdi. Böyük istedadı və uğurlu siyasəti sayəsində SSRİ hakimiyyətinin ən yüksək vəzifələrinədək ucalmış Heydər Əliyev bu imkanlardan xalqının iqtisadi və sosial tərəqqisi, milli oyanışı üçün məharətlə istifadə etmişdi. İctimai-iqtisadi, xüsusən elmi-texniki tərəqqi baxımından dünyanın qabaqcıl dövlətlərinə nisbətən geri qalması, rəhbər siyasi təşkilatın daxildən çürüməsi və nüfuzdan düşməsi, habelə 80-ci illərin ortalarından başlayaraq həyata keçirilən islahatların kobud və səmərəsiz metodları, xüsusən milli siyasətdə yol verilən ciddi səhvlər, о cümlədən Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində qəsbkar erməni separatizminin, milli münaqişə ocağının qızışdırılması, xalqların mərkəzdən narazılığının artması, demokratik hərəkatın inkişafı SSRİ-də dağılma proseslərini daha da sürətləndirdi. Sovet imperiyası süqut etdi. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi rəsmiləşdirildi. Azərbaycan tarixində yeni bir dövr başlandı, xalq müstəqil dövlət qurmaq üçün tarixi şans əldə etdi.
371
Lakin zəngin maddi və mənəvi sərvətləri, strateji geosiyasi mövqeyi olan Azərbaycanı öz nüfuz dairəsində saxlamaq və ondan bəhrələnmək istəyən imperiyapərəst qüvvələr respublikada müstəqilliyin ilk illərində siyasi təcrübəsi az olan insanların hakimiyyəti ələ keçirməsi nəticəsində yaranmış ümumi böhrandan istifadə edərək hər vasitəyə əl atmış, Dağlıq Qarabağda milli münaqişə iki xalq arasında qanlı müharibəyə çevrilmiş, tez-tez dövlət çevrilişlərinə cəhd baş vermiş və terror hadisələri törədilmişdir. Xalqın təkidli tələbi ilə Heydər Əliyevin yenidən respublikaya rəhbərliyə qayıdışı siyasi parçalanma və vətəndaş müharibəsi başlanmış ölkədə müstəqil dövlətçiliyin itirilməsi təhlükəsini aradan qaldırdı. Əldə olunan siyasi sabitlik, yaradılmış dövlət intizamı, dünyada baş verən qloballaşma proseslərinin düzgün qiymətləndirilməsi, düşünülmüş, tarazlı xarici siyasət, aparıcı dünya dövlətləri ilə əməkdaşlıq münasibətləri, müvəffəqiyyətli ordu quruculuğu, döyüş meydanlarında atəşkəs, davamlı sülh uğrunda mübarizə, Avropa sivilizasiyasının bazar iqtisadiyyatı, demokratiya və insan haqlarının müdafiəsi kimi mühüm şərtlərinin ardıcıl tətbiqi, cəsarətli siyasi və radikal iqtisadi islahatlar, xalqın mənəvi aləminin mütərəqqi milli və bəşəri dəyərlər əsasında zənginləşməsinə istiqamətləndirilmiş tədbirlər tarixin XX əsrin axırlarında Azərbaycana verdiyi şansdan daha səmərəli bəhrələnməyə şərait yaratdı. Azərbaycan Respublikası XXI əsrə dünya birliyinin bərabərhüquqlu və suveren üzvü kimi tutduğu müstəqillik və tərəqqi yolu ilə inamla addımlayan bir dövlət kimi qədəm qoydu.
372
РЕЗЮМЕ
В седьмом томе "История Азербайджана" освещаются исторические события, охватывающие период с июня 1941 до начала 2003 гг. Том состоит из трех разделов. В первом разделе освещается роль Азербайджана в достижении победы Советской Армии над фашистской Германией в Великой Отечественной Войне 1941-1945 гг. Азербайджанская ССР в составе Советского Союза принимала активное участие в Великой Отечественной войне против фашизма. В Азербайджанской ССР были созданы национальные воинские формирования, в ряды которых было мобилизовано около 70 тыс. граждан, более половины которых отдали жизнь за победу. Бакинские нефтяники полностью обеспечи- вали потребности Советской Армии в горючем и смазочных материалах. Баку стал подлинным арсеналом фронта. Здесь производилось более 130 наименований различного оружия и снаряжения. В республике была создана широкая сеть военных госпиталей, где самоотверженно боролись за жизнь воинов сотни высоко квалифицированных медицинских работников. Трудовой героизм проявляли труженики промышленности, транспорта, сельского хозяйства, ученые республики. Азербайджанцы являлись непосредственно активными участниками в важнейших битвах почти на всех фронтах Великой Отечественной войны, в партизанских отрядах, в антифашистском движении Европы, в движении Сопротивления, в освобождении территории СССР и стран Восточной Европы от фашистской армии, в войне против милитаристской Японии. За отвагу в боях против армии врага 121 сыновей Азербайджана, в том числе Ази Асланов, Исрафил Мамедов, Аслан Везиров, Владимир Абрамов, Адил Кулиев, Гафур Мамедов, Евгений Цыганов, Мехти Гусейнзаде, Зия Бунятов, Иван Ильясов, Халил Мамедов и др. получили высокое воинское звание "Герой Советского Союза", 30 воинов из Азербайджана были удостоены всеми тремя степенями ордена "Слава". Второй раздел тома охватывает историю Азербайджана 1946-1991 гг. Авторы показывают, что в послевоенные годы, в условиях усиления тоталитарного режима, приведших к серьезным социальным последствиям, в результате укрепления государственной дисциплины за короткий срок было восстановлено народное хозяйство. Дальнейшее развитие получили промышленность, сельское хозяйство, транспорт, строительство, связь. В республике выросли новые промышленные центры – Сумгаит, Мингечаур, Дашкесан, Али-Байрамлы. Однако создание новых промышленных центров, развитие новых отраслей промышленности в
373
республике планировались прежде всего с учетом требований единого народнохозяйственного комплекса всего Союза,
что привело
к одностороннему развитию, к углублению зависимости республики от диктата центра. В эти годы в республике получили бурное развитие энергетика, черная и цветная металлургия, нефтяное машиностроение, приборостроение, нефтехимическая и другие отрасли промышленности. Определенные успехи были достигнуты в области сельского хозяйства. Удельный вес вклада Азербайджана в бюджет Союза значительно превышал получаемую им из бюджета долю. Азербайджан помогал другим республикам и регионам СССР сырьем, в деле открытия и разработки новых нефтяных месторождений, подготовкой квалифицированных кадров для нефтяных районов. Благодаря помощи нефтяников Азербайджана на карте СССР появились "Новые Баку". Несмотря на идеологическое давление, в республике развивались наука (23 марта 1945 г. образовалась Академия Наук Азербайджана), образование, литература, искусство, средства массовой информации. Однако тоталитарный режим не смог превратить народ в монолитную, управляемую силу. Расхождение слова с делом, характерное для этого режима, способствовало духовному раздвоению общества. Возникло инакомыслие. Под влиянием культа личности пошла новая волна репрессий. Руководство СССР, декларативно провозглашавшее интерна- ционализм, на деле проводило политику дискриминации по отношению к ряду народов и наций, в том числе к азербайджанскому народу. Она сильно проявилась в организации несправедливой депортации азербайджанцев в 1948-1956 гг. с их исконных земель, на которых фактически в советское время под эгидой новой национальной политики "Дружбы народов" формировалась Армянская ССР. В Азербайджане же в эти годы происходил процесс возрастания удельного веса армян в общей численности населения. Для них под покровительством Москвы создавались благоприятные условия жизни. Попытки проведения косметических реформ в политической системе страны в условиях сохранения старых методов управления экономикой в середине 50-х годов, а также экономические реформы при сохранении существовавшего политического режима в середине 80-х годов постепенно разрушали созданные за долгие годы тоталитарного режима порядок, стабильность и способствовали развитию демократических тенденций в общественной и социальной жизни. Политические реформы 50-х годов создали возможность выхода на политическую арену руководителей нового типа, роста идей национального возрождения. В Азербайджане эти 374
возможности широко использовались в 70-х - начале 80-х годов. Благодаря мудрой, дальновидной политике Гейдара Алиева, направленной на национальное возрождение, развитие экономики и социальной сферы, значительно возрос материальный, духовный и кадровый потенциал рес- публики. Талант политика, трудолюбие вознесли Гейдара Алиева в руководство СССР - крупнейшим тогда государством мира. На постах первого заместителя председателя Совета Министров СССР и члена Политбюро ЦК КПСС он так же всесторонне заботился о развитии родной республики. Однако, отставание СССР от передовых, развитых стран мира в общественно-экономической сфере, разложение общества внутри страны, потеря авторитета руководящей политической организации, которой являлась Коммунистическая партия, а также грубые и неэффективные методы реформ "горбачевской перестройки", начатые в середине 80-х годов, серьезные ошибки в национальной политике, в частности разжигание межнационального конфликта и армянского сепаратизма в Нагорно- Карабахской автономной области Азербайджанской ССР, рост недовольства народов республик, права которых нарушались, развитие демократического движения ускорили процесс распада СССР - "Советской империи". 18 октября 1991 года Азербайджанская Республика провозгласила свою подлинную государственную независимость. Третий раздел тома посвящен становлению, развитию и укреплению признанного мировым сообществом суверенного национального государства - Азербайджанской Республики с октября 1991 - до начала января 2003 гг. В первые годы независимости республика испытала большие трудности. Политическим кризисом, возникшим в результате деятельности неопытных в политике амбициозных сил, пришедших к власти, пытались воспользоваться заинтересованные в этом регионе государства, чтобы помешать укреплению Азербайджана как независимого государства. Конфликт между Арменией и Азербайджаном перерос в кровавую войну в Карабахе, привел к потере 20% территории Азербайджана, превращению более миллиона граждан в беженцев на своей Родине. В условиях политической нестабильности в Азербайджане совершались государственные перевороты, процветали насилие, террор. Возвращение к руководству республики в июне 1993 года по настоятельному требованию народа Гейдара Алиева спасло Азербайджан от политического расчленения, от начавшейся уже гражданской войны, от потери независимости. Создание политической стабильности, укрепление государственной дисциплины, последовательное развитие демократии, 375
успешная внешняя политика, прекращение военных действий на фронте, борьба за справедливый и крепкий мир, установление отношений равноп- равного сотрудничества и партнерства с ведущими государствами мира, достойное представление Азербайджана в различных международных организациях, политика "открытых дверей", смелые и радикальные реформы, способствующие развитию рыночной экономики, создание условий для направления больших иностранных инвестиций в нефтяную промышленность и другие отрасли хозяйства, меры, направленные на укрепление духовного единства, развитие национальных ценностей открыли уникальные возможности для успешного продвижения народа Азербайджана по пути независимого демократического государства.
376
1941, 22 iyun – Böyük Vətən Müharibəsinin başlanması 1941, avqust – 402-ci Azərbaycan milli diviziyasının yaradılması 1941, oktyabr – 223-cü Azərbaycan milli diviziyasının yaradılması 1941, 11 dekabr – SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə İsrafil Məmmədova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adının verilməsi 1942, yanvar – Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR XKS-nin qərarı ilə yaralı əsgər və komandirlərə Azərbaycan Respublika Yardım Komitəsinin təşkil edilməsi
– 77-ci Azərbaycan milli diviziyasının yenidən komplektləşdirilməsi
keçirilməsi 1942, avqust-sentyabr – 271-ci Azərbaycan milli diviziyasının yaradılması 1942, 9 sentyabr – SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Zaqafqaziyada hərbi vəziyyət elan olunması haqqında fərmanı 1942, 27 sentyabr – Zaqafqaziya gəncləri nümayəndələrinin antifaşist mitinqi
1942, 22 dekabr – SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Həzi Aslanova birinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adının verilməsi 1943, 21 aprel – Azərbaycan xalqının azərbaycanlı döyüşçülərinə məktubu 1943, 30 avqust – 416-cı atıcı diviziyasına “Taqanroq” fəxri adının verilməsi 1943, sentyabr – 271-ci Azərbaycan milli diviziyasına “Donetsk” əməliyyatında rəşadətinə görə, fəxri “Qarlovka” adının verilməsi 1943, 24 oktyabr – Melitopol şəhərinin azad olunmasında alman faşistlərinə qarşı göstərdikləri qəhrəmanlığına görə 416-cı “Taqanroq” diviziyasının “Qırmızı Bayraq” ordeni ilə təltif olunması
Tehran konfransı 1943, noyabr – Azad olunmuş rayonlara kömək göstərmək üzrə Azərbaycan Respublika Komitəsinin yaradılması 1944, 14 aprel – SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Zaqafqaziya Müsəlmanlarının Ruhani İdarəsinin təşkil olunması 377
77-ci atıcı diviziyasına “Simferopol” adının verilməsi və onun II dərəcəli Suvorov ordeni ilə təltif olunması haqqında fərmanı 1944, 26 aprel – Azərbaycan SSR-nin ictimai heyvandarlığın inkişafında əldə etdiyi nailiyyətlərə görə DMK-nın bayrağı ilə təltif edilməsi 1944, 1 may – “Qafqazın müdafiəsi uğrunda” medalının təsis edilməsi haqqında SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı 1945, 4-13 fevral – SSRİ, ABŞ və İngiltərə dövlət başçılarının Yalta (Krım) konfransı 1945, 27 fevral – SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Ziya Bünyadova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adının verilməsi 1945, 23 mart – Azərbaycan EA-nın təsis edilməsi 1945, aprel – Nizami adına Ədəbiyyat Tarixi Muzeyinin açılması 1945, 6 may – Mingəçevir SES-in tikintisinin bərpa olunması haqqında SSRİ XKS-in qərarı 1945, 9 may – Qələbə günü 1945, 28 may – SSRİ Dövlət Müdafiə komitəsi tərəfindən “Bakıda neft hasilatını artırmaq tədbirləri haqqında” qərarın qəbul edilməsi 1945, 17 iyul-2 avqust – SSRİ, ABŞ, İngiltərə dövlət başçılarının Postdam konfransı 1945, 20 avqust – Mingəçevir su anbarının tikintisinə başlanması 1945, 12 dekabr – Cənubi Azərbaycanda xalq hakimiyyətinin qurulması 1946, 5 yanvar – SSRİ XKS-nin “Bakı şəhər təsərrüfatını yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” qərarının qəbul edilməsi 1946, 16 mart – Daşkəsən şəhərinin salınması 1946, may – “Pioner” jurnalının nəşrə başlaması 1946 – Gəncədə Nizami Gəncəvinin məqbərəsinin açılması 1946, 15 avqust – Azərbaycan SSR Ali Sovetinin VIII sessiyasında 1946- 1950-ci illərdə Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatının bərpa və inkişaf etdirilməsi ilə bağlı beşillik plan haqqında qanunun qəbul edilməsi
kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında” 4083 saylı qərarın verilməsi
Yüklə 17,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|