Volume-19, Issue-1, October- 2022 29 O’zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadi, yo’llari va usullari

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-19, Issue-1, October- 2022
 
32
korxonalariga, jamoa korxonalariga, yopiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlariga 
aylantirildi. Aksiyalarning nazorat paketi davlat ixtiyorida saqlab qolindi.
Xususiylashtirishning birinchi bosqichida davlat iqtisodiy jihatdan samarasiz bo'lgan, 
biroq butun mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotida muhim rol o'ynaydigan ayrim 
sektorlarni, ayrim korxonalarni saqlab turishni va mablag’ bilan taʼminlash 
vazifalarini o'z zimmasiga oldi. Iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirishning birinchi 
bosqichi natijasida kichik xususiylashtirish amalda tugallandi, davlat mulkini 
boshqarish va uni mulkchilikning boshka shakllariga aylantirish uchun kerak bo'lgan 
muassasalar tizimi vujudga keltirildi. Savdo, aholiga maishiy xizmat ko'rsatish, 
mahalliy sanoat korxonalari xususiy va jamoa mulki qilib berildi. 
Davlat ijtimoiy dasturida belgilab berilgan ikkinchi bosqich 1994-1995 - yillarga 
to’g’ri keldi. Bu bosqichda ko’plab o'rta va yirik korxonalar aksiyadorlik jamiyatlariga 
aylantirildi qimmatli hamda ularning aksiyalari respublika qog’ozlar bozorining 
asosini tashkil etdi. Davlat mulki aksiyadorlikka aylantirilishi bilan bir qatorda kichik 
xususiy biznes korxonalarini tashkil qilish jadallashtirildi. 
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning bu bosqichida ochiq 
turdagi aksiyadorlik jamiyatlarini vujudga keltirish, davlat mulkini tanlov asosida 
hamda kim oshdi savdosida sotish amaliyotga joriy qilindi. Ko’chmas mulk va 
qimmatli qog’ozlar bozorining yangi muassasalari barpo etildi. Mulkni davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan keladigan samara ikki yoqlama tavsifga 
ega. Bir tomondan, u aholining bo'sh turgan mablag’larini o'ziga jalb qilib, ularning 
bozorga tazyiqini pasaytiradi. Ikkinchi tomondan, yangi mablag’larni ishlab 
chiqarishga jalb etish va tovar ishlab chiqaruvchilar o'rtasida raqobatni yuzaga keltirish 
uchun sharoit yaratadi. Bu erda shuni taʼkidlash lozimki, xususiylashtirish 
iqtisodiyotning davlatga qarashli bo'lmagan sektorini shakllantirishning yagona yo'li 
emas. Tashabbuskorlik asosida yakka tartibdagi xususiy mulkchilikka asoslangan, 
shuningdek, turli xil kooperativlar, shirkatlar, masʼuliyati cheklangan jamiyatlar 
ko'rinishidagi kichik va o'rta korxonalarni tashkil qilish - ikkinchi qudratli jarayon 
hisoblanadi. Respublika iqtisodiyoti 1996 - yildan boshlab mulkni davlat tasarrufidan 
chiqarish va xususiylashtirishning uchinchi boskichiga kirdi. Bu bosqich davrida 
(1996-1998 yillar) xususiylashtirilmaydigan obʼektlar ro'yxatiga kirmagan barcha 
obʼekt va korxonalar (jami 3146 ta) davlat tasarrufidan chiqarildi. Natijada 1997 - yilda 
savdo-sotiq hajmi va umumiy ovqatlanish mahsulotlarining 95 foizdan ortiqrog’i 
davlatga qarashli bo'lmagan sektorga to’g’ri keldi. Uy - joylarni xususiylashtirish 
jarayonida ilgari davlat ixtiyorida bo'lgan bir milliondan ortiq kvartira yoki davlat uy-
joy fondining 95 foizdan ortiqrog’i fuqarolarning shaxsiy mulki bo'lib qoldi. 
Xususiylashtirish jarayonlarining to'rtinchi bosqichi (1998-2003 - yillar)ning 
asosiy vazifalari sifatida davlat byudjetiga xususiylashtirishdan tushgan mablag'larni 
yo'naltirish, xususiylashtirilgan korxonalarga xorijiy investisiyalarni jalb etish, 

---